Өндірісті басқаруды жетілдіру

Мазмұны

Кіріспе

І Өнеркәсіпті басқарудың теориялық әдістемелік негізі

1.1. Өнеркәсіпті басқарудың түсінігі

1.2. Өнеркәсіпті басқарудың сипаты мен негіздері

1.3. Өнеркәсіпті басқарудың ұйымдық құрылымы

1.4. Өнеркәсіпті басқарудың фнукциялары мен әдістері

ІІ Өнеркәсіпті басқарудың ерекшеліктерін талдау

2.1. Кәсіпорынның ұйымдық экономикалық сипаты, негізгі көрсеткіштерін талдау

2.2. Өнеркәсіпті ұйымдастырудың шетелдік тәжірибесі

ІІІ Өндірісті басқаруды жетілдіру

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер

Қосымша

Кіріспе

              Қазақстанның нарықтық экономикаға өтуі кәсіпорындарды бәсекенің артуы, өндірістік шығындардың жоғары болуына өткізу нарығының қысқаруы, әріптес кәсіпорындардың төлем қабілетсіздігі, шикізат пен материалдар сипатталатын жаңа ортаға көшірді.

Нарық жағдайында кәсіпорындардың тиімді қызмет етуі, экономикалық өсуі және дамуы адам ресурстары және басқа да ресурстарды  ең тиімді пайдалануға мүмкіндік беретін стратегиялық бағыттың дұрыс анықталуына тәуелді. Өндіріс тиімділігі тұрақты экономикалық өсу және кәсіпорын дамуына, өндірілетін өнімнің бәсеке қабілеттілігінің артуына байланысты болады. Өндіріс сферасында кәсіпорынның дамуы тек оның өсуі арқылы емес, өзгеріссіз қызмет масштабы арқылы да жүреді.

Кәсіпорынның өсуі - бұл негізінен кәсірорын көлемінің артуы және өндіріс көлемінің кеңеюі (өнім өндірудің, сату көлемінің, жұмысшылар санының артуы). Даму деген – шаруашылық жүйенің сапалық өзгеруі және жаңаруы, барлық құрылымдық бөлімшелерде еңбекті ұйымдастыруды, техналогия  және техниканы жетілдіру негізінде оның қызметінің тиімділігін арттыру.

              Өндіріс тиімділігі материалдық құндылықтардың өндіріс үрдісіне жататын, экономикалық жүйенің нақты қызметінің экономикалық тиімділігінің нақты құрамдас бөлігі. Барлық мемлекет шеңберінде қарастырғанда өндіріс тиімділігі қоғамдық еңбек өнімділігімен аталады.

Экономикалық тиімділік экономикалық жүйенің әр деңгейінде пайдалы соңғы нәтиженің пайдаланылған ресурстар көлеміне қатынасы ретінде, еңбек өнімділігі, қор қайтымдылығы, табыстылық, шығындардың қайтарымдылығы және т.б көмегімен өлшенеді.

Біздің ойымызша, өнеркәсіптік өндірістің экономикалық тиімділігі – кәсіпорын әзірлеген стратегияға тәуелді экономикалық категория. Ол стратегия кәсіпорынның тұрақты дамуын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін қысқа, орта және ұзақ мерзімді нәтижелерге сүйенеді.  Сонымен қатар өндірістің экономикалық тиімділігі нарықты экномиканың шешімді категориясына жатады. Барлық түрде экономикалық өндіріс тиімділігі екі мөлшердің қатынасын көрсетеді – ол шаруашылық қызмет нәтижесі және өндіру шығындары. Ең басты  -  нарықты қызметтің нәтижесі, ол салынған капиталдан максималды табыс алу.  Табыс мен шығындардың  қатынасы. Өндіріс тиімділігін көтерудің қолайлы жолы нарықта.

              Инвестициялық жобаларды дайындай отырып ссудалық қаражаттарды бизнеске тарту соңғы жылдары Қазақстан банктерінде қолға алына бастады. Мұнда инвестициялық жобалардың тиімділігі есептелініп, қарыз алушыға қажетті сома әрбір аяқталған жұмыстан кейін беріледі. Инвестициялық жобалар негізінде несие алу барысында кепіл мүлікті талап етілмейді. Инвестициялық құралдардың арасындағы жобалар арқылы несие алу экономиканың нағыз секторларын дамытуда болашақта ең негізгі құрал болатыны сөзсіз.

              Жобалық несиелеу бұл халықаралық және отандық тәжірибеде қолданылатын несиелеудің жаңа нысаны болып табылады және оның дәстүрлі банктік несиелеуден мынандай артықшылықтарын атап айтуға болады:

-         инвестициялаудың стратегиясын анықтау;

-         инвестициялаудың белгілі бір уақытша аясын белгілеу;

-         инвестициялық приоритетті анықтау;

-         баламалы нұсқаларды қарастыру;

-         бір уақытта бірнеше көздер арқылы қаржыландырыла алу;

І Өнеркәсіпті басқарудың теориялық әдістемелік негізі

1.1. Өнеркәсіпті басқарудың түсінігі

              Өндіріс тиімділігі материалдық құндылықтардың өндіріс үрдісіне жататын, экономикалық жүйенің нақты қызметінің экономикалық тиімділігінің нақты құрамдас бөлігі. Барлық мемлекет шеңберінде қарастырғанда өндіріс тиімділігі қоғамдық еңбек өнімділігімен аталады.

Экономикалық тиімділік экономикалық жүйенің әр деңгейінде пайдалы соңғы нәтиженің пайдаланылған ресурстар көлеміне қатынасы ретінде, еңбек өнімділігі, қор қайтымдылығы, табыстылық, шығындардың қайтарымдылығы және т.б көмегімен өлшенеді.

Біздің ойымызша, өнеркәсіптік өндірістің экономикалық тиімділігі – кәсіпорын әзірлеген стратегияға тәуелді экономикалық категория. Ол стратегия кәсіпорынның тұрақты дамуын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін қысқа, орта және ұзақ мерзімді нәтижелерге сүйенеді.  Сонымен қатар өндірістің экономикалық тиімділігі нарықты экномиканың шешімді категориясына жатады. Барлық түрде экономикалық өндіріс тиімділігі екі мөлшердің қатынасын көрсетеді – ол шаруашылық қызмет нәтижесі және өндіру шығындары. Ең басты  -  нарықты қызметтің нәтижесі, ол салынған капиталдан максималды табыс алу.  Табыс мен шығындардың  қатынасы. Өндіріс тиімділігін көтерудің қолайлы жолы нарықта.

Өндіріс тиімділігі кәсіпорын қызметінің соңғы нәтижесімен анықталып,  ұйымдастыру, басқару қызметінің деңгейін көрсетеді. Сондықтан оны арттыру негізгі мақсат  бұл мына шаралар арқылы жүзеге асады:

  - өндірістің технологиялық базасын дамыту;

  - өндірістегі инновоция;   

  - өндірістік шығындардың экономикалық тиімділігін арттыру;

   - инвестициялық саясатты оңтайландыру,

   - өндірістік жүйенің құрылымын жетілдіру.

Өндірістің  тиімділігі өндірістік шығындарды төмендетуге тәуелді.  Кәсіпорын оларды төмендетудің арнайы бағдарламасын әзірлеуі қажет. Оның жүзеге асуы мынаны көздейді .

- өндіріс үрдісінің барлық кезеңдерінде материал, еңбек және                                                                            қаржы ресурстарының жүйелі үнемін жүзеге асыру ;

-  төмендетілуі тиіс шығындардың түрін талдау; бірнеше шығындар                                                         түрінің есебін жүргізіп, олардың төмендетілуіне бақылау жасау;

-  жұмысшылардан үнемдеу ұсыныстарын алу;

-  шығындардың әр элементінің жағдайын жүйелі бақылау;

-  ұсынылған жаңа әдістерді әзірлеу, олардың енгізілу және                                                           сақталуын бақылау;

Өнімділікті жоғарылату - өнімді немесе еңбекті өзгерту процесін басқару мен араласудың нәтижесі. Төменде келтірілген шарттардың кез келгені орындалатын болса, онда өнімділік өседі:

1)                 өнім көбейеді, шығындар азаяды;

2)                 өнім көбейеді, шығындар өзгермейді;

3)                 өнім көбейеді, шығындар өседі, бірақ өсу қарқыны төмен болады;

4)                 өнім көлемі өзгермейді, шығындар төмендейді;

5)                 өнім азаяды, шығындар төмендейді, бірақ мұның төмендеу қарқыны                            жоғары болады.

Осылайша, өндірістің экономикалық тиімділігін арттыру әр кәсіпорын үшін маңызды мақсат болып табылады. Ол мақсаттың орындалуы әр – түрлі факторларға байланысты. Оларды келесі бөлімшеден кеңірек қарастырамыз.

1.2. Өнеркәсіпті басқарудың сипаты мен негіздері

              Нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуші өндірістік кәсіпорындардың қаржылық жағдайын талдаудың басты мақсаты (міндеті) келесілер болып табылады:

-         қаржылық жағдайға және оның есеп беру мерзіміндегі өзгерісіне баға беру;

-         активтер мен олардың қалыптасу көздері арасындағы сәйкестікті, оларды таратудағы рационалды және пайдаланудағы тиімділікті зерттеу;

-         айналым  капиталының көлемін,  оның  өсуін  (кемуін)  және  ағымдағы міндеттемелермен арақатынасын анықтау;

-         қаржы-есептік және несие ережесін сақтау;

-         өндірістік кәсіпорын активтері және оның міндеттемелерінің құрылымын зерттеу;

-         ағымдағы  активтердің  айналымдылық есебі, оның  ішінде дебиторлық борыш және қорлар есебі;

-         баланстың өтімділігін, өндірістік кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының және төлеу қабілеттілігінің абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштерін анықтау;

-         өндірістік кәсіпорын табыстылығын бағалау;

-         өндірістік кәсіпорын     табысының     салыстырмалы     керсеткіштерін,     сондай-ақ олардың деңгейінің өзгеруіне әсер етуші факторларды есептеп шығару;

-         өндірістік кәсіпорынның іскерлік белсенділігін анықтау;

-         өндірістік кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын ұзақ және қысқа мерзімді болжау, яғни оның қаржылық стратегиясын анықтау.

Қаржылық жағдайды талдау өндірістік кәсіпорынның шаруашылық қызметін талдаудың қорытындылаушы кезеңі болып табылады. Және ол 3 сатыны қамтиды: жабдықтау, өндіріс жөне өткізу; бұлардың жиынтығы коммерциялық, өндірістік және қаржылық қызметті құрайды. Өндірістік кәсіпорынның қаржылық қызметі - бұл оның осы қызмет нәтижесінде меншікті және тартылған капиталдың көлемі мен құрамына өзгеріс әкелетін қызметі болып табылады. Ол қаржы ресурстарының жүйелі түрде түсуі мен тиімді пайдаланылуына, есеп жөне несие тәртібін сақтауға, меншікті және қарыз қаражаттарының арасындағы арақатынастың рационалдылығына, сондай-ақ өндірістік кәсіпорынның тиімді қызмет етуі мақсатында қаржылық тұрақтылыққа қол жеткізуге бағытталуы тиіс. Өндірістік кәсіпорын қызметінің қаржылық, өндірістік және коммерциялық жақтары арасында тығыз байланыс пен өзара тәуелділік бар. Осылайша қаржылық қызметінің жетістігі, көбінесе оның өндірістік-сату керсеткіштерімен анықталады. Көсіпорынның өзі алатын төдемдерді және ақша қаражаттарын алуы оның өнімді сатуына, алдын ала қарастырылған сұраптылымды ұстап тұруына, өнім сапасының қажетті деңгейге сәйкестігіне және оны бір қалыпты өндіруге жөне төлеуге байланысты болады.

Кесте 1 -  Шаруашылық жүргізуші субъектілер сыныптамасы

Өндірістік кәсіпорындардың қаржылық жауаптылығы бюджет, қорлар алдындағы міндетті орындамағаны үшін заңнамада белгіленген қаржы санкцияларының жүйесімен анықталған. Бұдан басқа, өндірістік кәсіпорындар өздерінің міндеттемелері бойынша меншікті мүлкімен жауапты болады.

Өндірістік кәсіпорындардың қаржылық жауаптылығы кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыру жүйесімен және өндірістік кәсіпорындардың қаржы ресурстарында сақтық компанияларынан түсетін сақтық төлемдердің ролінің артуымен күшейіп келеді.

Нарықтық экономика және меншіктің әр түрлі түрлеріне негізделген сан алуан ұйымдық-құқықтық нысандар өндірістік кәсіпорындардың қалыптасуы және дамуын, жаңа меншік иесінің, жеке азаматтардың, сондай-ақ өндірістік кәсіпорындар еңбек ұжымдарының пайда болуын қажет етеді. Бұл − маңызды алғышарт және қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижелеріне мүдделіктің себебі. Бұл қағидатты іс жүзінде жүзеге асыру өндірістік кәсіпорындарға берілген және мемлекеттің қолдауынсыз өзінің шығындарын қаржыландыру қажеттігіне ғана байланысты емес, сонымен қатар салықтарды төлегеннен кейін өндірістік кәсіпорын, ұйым, фирма қарамағында қалатын пайданың (табыстың) үлесіне де байланысты.

Шаруашылық қызметтің нәтижелігіне мүдделік бірдей дәрежеде өндірістік кәсіпорындар мен ұйымдардың ұжымдарына, жеке қызметкерлерге және жалпы мемлекетке тән нәрсе. Бұл қағидатты іске асыру лайықты еңбек ақы төлеумен, мемлекеттің оңтайлы салық саясатымен, таза табысты (пайданы) тұтыну мен қорланымға бөлуде экономикалық жағынан негізделген үйлесімдерді сақтау мен қамтамасыз етілуі мүмкін; өндірістік кәсіпорындардың ұжымдарын қаржылық ынталандырудың қуатты тұтқасы олардың өздері тапқан қаражаттары есебінен әлеуметтік-мәдени мақсаттарға жұмсалатын шығындар болып табылады.

              Сөйтіп, екі экономикалық категорияның − экономиканың негізгі буыны өндірістік кәсіпорын, ұйым, басқа шаруашылық субъектісі сферасындағы қаржы мен коммерциялық есептің өзара байланысы көрінеді.

2. Жоспарлық қағидаты өндірістік кәсіпорынның қаржылық қызметі өндірістің мақсаттарына, міндеттеріне, оларға жетудің белгіленген әдістеріне жетудің дәйектілігі мен мезгіліне қарай оның параметрлерін есептеу арқылы алдын ала қарастырылатынын білдіреді. Есеп-қисаптар негізінде және белгіленген қаржы нормативтерін пайдалану арқылы арнаулы құжатта − қаржы жоспарында (болжамында) қамтылып көрсетілетін қаржылық көрсеткіштер анықталады. Өндірістік кәсіпорынның болжамды қызметі факторлардың тұрлаусыздығы жағдайында қаржылық көрсеткіштерді егжей-тегжейлі пысықтаудың − жоспарлаудың орнына болжау қолданылады, яғни қолда бар мәліметтерді зерделеудің, өзгермелі факторларды ғылыми өңдеудің (үлгілеудің, экстраполяциялаудың) және қорытындылаудың негізінде өндірістік кәсіпорынның қаржылық дамуының болжамы жасалады. Болжам өндірістік кәсіпорындардың шаруашылық қызметінің нұсқалары бойынша бағалау және кейінгі шешімдерді қабылдау үшін қызмет етеді.

Өндірістік кәсіпорын ірірек шаруашылық құрылымға − бірлестік, ассоциация, концерн және т. с. с. кіргенде өндірістік кәсіпорындардың қаржы жоспарларының көрсеткіштері бұл ұйымдардың жиынтық қаржы жоспарларына біріктіріледі.

3. Өндірістік кәсіпорындар мен ұйымдар меншігінің барлық нысандарының теңдігі қағидаты қатынастардың тұрақтылығы мен меншіктің түрлі нысандары − мемлекеттік, жеке меншік, шетел мемлекеттерінің, және олардың заңи ұйымдары мен азаматтарының, халықаралық ұйымдардың нысандары дамуының мемлекет кепілдігіне жүзеге асырылады. Меншіктенуші өз білгенінше өзінің мүлкіне иелік жасайды, пайдаланады және басқарып ұйымдастырады, оған қатысты заңға қарсы келмейтін кез келген іс-әрекет жасайды, мүлікті кез келген шаруашылық және заңмен тиым салынбаған өзге де қызмет үшін пайдаланады.

4. Өндірістік кәсіпорындардың қаржысын ұйымдастырудың қажетті қағидаты − басқарудың барлық деңгейлеріндегі қаржы резервтерінің (резервтік капитал, тәуекел қоры) болуы. Қаржы резервтері әр түрлі әдістермен өндірістік және әлеуметтік қорлардың мөлшеріне пайызбен, пайда немесе табыстан тұрақты нормативтер бойынша аударымдар арқылы жасалуы мүмкін. Қаржы резерві уақытша болатын қаржы қиыншылықтарын жоюға және шаруашылықтардың қызметіне қажет қалыпты жағдайларды қамтамасыз етуге, сондай-ақ, әдетте, қаржы жоспарында қаралмайтын өндірістік және әлеуметтік дамумен байланысты шығындарды (ойда болмаған шығындарды) қаржыландыруға арналған.

Нарықтық экономика жағдайында өндірістік кәсіпорындардың қаржысын ұйымдастыруда елеулі өзгерістер болуда.Әріптес-өндірістік кәсіпорындардың арасында деңгейлес байланыстар күшейіп келеді, олардың банк жүйесімен өзара іс-қимылы нығайып келеді. Бұл процестер салалық құрылымдардан бас тартып, жаңа үлгідегі құрылымдарды − экономикалық мүдделермен, біріңғай акциялармен және мемлекеттің мүліктегі үлесімен байланысты ұқсастық негізіндегі және көпсалалық құрылымдарды жасауда көрінеді, бұл құрылымдар рынок жағдайында анағұрлым өміршең болып келеді.

1.3. Өнеркәсіпті басқарудың ұйымдық құрылымы

Экономикалық талдаудың экономикалық құбылыстар мен процестердің мәнін тану құралы ретінде пайда болуын бухгалтерлік есеп пен баланс жүргізудің пайда болуымен және дамуымен байланыстырады. Алайда ол өзінің теоретикалық және практикалық дамуын нарықтық қатынастардың дамуы кезеңінде, атап айтқанда XIX ғ. екінші жартысында алды. Шаруашылық қызметті талдаудың айрықша арнайы білім саласына бөлінуі кейінірек - XX ғ. бірінші жартысында болды.

Шаруашылық қызметін талдау мазмұны өндірістік кәсіпорынды басқару жүйесіндегі ортаңғы орындардың бірінде тұрған оның атқаратын рөлі мен қызметінен туындайды. Басқару жүйесі мынандай өзара байланысты қызметтерден тұрады: шаруашылық қызметті жоспарлау, есеп және бақылау, талдау және басқару шешімдерін қабылдау.

Жоспарлаудың көмегімен өндірістік кәсіпорынның, оның құрылымдық бөлімшелерінің және кейбір жұмыскерлер қызметтерінің негізгі бағыты мен мазмұны анықталады. Оның басты міндеті өндірістік кәсіпорын дамуының және оның әрбір мүшесінің қызметінің жоспарлануын, өндірістің соңғы ең жақсы нәтижелеріне жету жолдарын анықтауды қамтамасыз ету болып табылады.

Сурет 1. Басқару жүйесіндегі экономикалық талдаудың орны.

Өндірісті басқару үшін өндірістік процес пен жоспардың орындалу барысы туралы толық және дұрыс ақпарат болуы тиіс. Сондықтан өндірісті басқару функциясының бірі, өндірісті басқаруға және жоспар мен өндірістік процестердің барысын бақылауға қажетті ақпараттарды жинауды, жүйелеуді және жинақтауды қамтамасыз ететін есеп болып табылады.

Шаруашылық қызметті талдау есеп пен басқару шешімдерін қабылдаудың арасындағы байланыстырушы тізбек болып табылады. Бұл процесте оның есептік ақпараты талдамалы өңделуден өтеді: қызметтің қол жеткен нәтижелерін өткен уақыт ішіндегі деректермен, басқа кәсіпорьшдардың және орташа салалық көрсеткіштермен салыстыру жүргізіледі; сан алуан факторлардың шаруашылық қызметтің нәтижесіне әсері анықталады; кемшіліктер, қателіктер, пайдаланылмай қалған мүмкіндіктер, келешектегі жоспарлар және т.б. айқындалады. ШҚТ көмегімен ақпаратты саралауға, түсінуге қол жеткізіледі. Талдау нәтижелері негізінде басқару шешімдері әзірленеді және негізделеді. Экономикалық талдау шешімдер мен әрекекттердің алдында жүреді, оларды негіздейді және өндіріске ғылыми басшылық жасау негізі болып табылады, оның тиімділігін арттырады.

Талдаудың бұл қызметі - жоспардың орындалуын бақылау және соларды негіздеу үшін ақпараттар дайындау тұрғысынан - әлсіремейді, керісінше нарыктық экономикада күшейе түседі, өйткені сыртқы ортаның белгісіздігі және өзгергіштігі жағдайында ағымдағы және алдағы жоспарларды шұғыл реттеп отыру қажет болады. Үнемі өзгеріп отыратын сыртқы орта жоспарлау процесінің үздіксіз болғанын талап етеді. Жоспарлау бойынша менеджер әрбір жағдайдың өзгеруін бағалай, талдай білуі және өндірістік кәсіпорын жоспарына шұғыл түрде түзетулер енгізіп отыруы керек.

Өндіріс тиімділігін арттыратын резервтерді анықтау мен пайдалануды талдауға айрықша орын беріледі. Бұл ресурстарды ұтымды, үнемді пайдалануға, алдыңғы қатарлы тәжірибені анықтап, енгізуге, еңбекті, жаңа техника мен өндіріс технологиясын ғылыми тұрғыдан ұйымдастыруға, артық шығындар мен жұмыстағы кемшіліктерді болдырмауға және т.б. ықпал етеді. Осының нәтижесінде өндірістік кәсіпорынның экономикасы нығаяды, қызметінің тиімділігі артады.

Соныменен, шаруашылық қызметті талдау өндірісті басқару жүйесіндегі маңызды элемент, ішкі шаруашылық резервтерді анықтаудың құралы, ғылыми негізделген жоспарлар мен басқару шешімдерін әзірлеу негізі болып табылады.

         Талдаудың өндірістік кәсіпорынды басқару құралы ретіндегі рөлі қазіргі кезде артып келеді. Бұл әртүрлі мән-жайлардан туындап отыр:

-         шикізаттың    жетіспеушілігі    мен    құнының    артуына,    өндірістің ғылымды    және    капиталды    көп    қажет    етуіне    байланысты    өндіріс тиімділігін толассыз арттыру қажеттігінен;

-         басқарудың әкімшілік жүйесінен кету және нарықтық қатынастарға біртіндеп көшуден;

-         меншікті мемлекет иелігінен алу, өндірістік кәсіпорындарды жекешелендіру мен    экономикалық    реформаның    басқа    да    шараларына    байланысты шаруашылық жүргізудің жаңа формаларын құрудан.

Бұл мәселелер өндірістік кәсіпорынды басқарудың жалпы жүйесінің негізгі бірден-бір жүйесі болып табылатын қаржылық ресурстарды тиімді басқарудың жүйесі ретінде қаржылық менеджменттің шегінде шешіледі (1-сурет).

Сурет 2. Өндірістік кәсіпорынды басқару жүйесі

    Ø

1.4. Өнеркәсіпті басқарудың фнукциялары мен әдістері

              Кәсіпорынның ұйымдық құрылымының типін, күрделілігін және иерархиялығын (басқару деңгейлерінің саны) анықтайтын негізгі факторлар мыналар болып табылады:

-         өндіріс масштабы және сату көлемі;

-         шығарылатын өнімнің атаулылығы;

-         өнімнің күрделілігі мен унификация деңгейі;

-         өндірістің мамандану, шоғырлану, комбинациялау және кооперациялау деңгейі;

-         аймақтың инфрақұрылымының даму дәрежесі;

-         кәсіпорынның халықаралық ықпалдастығы (фирмалар, мекемелер және т.б.)

Қарастырылған факторларға тәуелді кәсіпорынның құрылымы сызықтық, функционалды, сызықты-функционалды,матрицалық (штабтық, бригадалық, дивизионалды немесе мәселелі-мақсатты) болуы мүмкін. Бастапқы алты құрылымның сипаттамалары ықшамдалған түрде (3- қосымша) қарастырылған. Мәселелі-мақсатты құрылым жеке қарастырылған.

Аталған құрылымның әр типі кемшіліктер мен артықшылықтарға ие. Белгілі бір кәсіпорынның ұйымдық құрылымды таңдауы үшін құрылымның қалыптасуына әсер ететін негізгі факторларға талдау жүргізу қажет.

Кәсіпорын құрылымын дамыту факторларына мыналар жатады:

-         маманданудың дамуы мен өндірістің кооперациялануы;

-         басқаруды автоматтандыру;

-         менеджмент жүйесінің құрылымын жобалау мен қызмет етуіне ғылыми тәсілдемелердің жиынтығын қолдану;

-         өндірістік процестерді рационалды ұйымдастыру қағидасын сақтау (пропорционалдылық, тік дәлділік және т.б.)

-         бар басқару құрылымын мәселелі-мақсатты құрылымға аудару.

Кәсіпорынның мақсатты-мәселелі құрылымын қалыптастырудың негізгі қағидалары:

-         мақсатты тәсілдеме, яғни құрылымды кәсіпорын мақсатының ағашы негізінде қалыптастыру;

-         кәсіпорын басшыларының орынбасарын анықтауда кешенділік (мақсаттар ағашының бірінші деңгейі);

-         мәселеге бағытталу, яғни нақты мәселені немесе нақты қызметті кәсіпорын бойынша атқару үшін бөлімшелерді қалыптастыру (мақсаттар ағашының екінші деңгейі);

-         жеке тауар немесе нарық бойынша құрылымдық бөлімшелерді құрған кезде белгілі бір тауармен нарыққа бағытталу, кәсіпорынның қаржы жоспарын қалыптастыру (мақсаттар ағашының үшінші деңгейі);

-         кәсіпорын мақсатын атқаруда міндетті көлденең үйлестіру үшін арнайы бөлімшелердің болмауы;

-         мобильділік пен өзгерістерге құрылымның бейімділігін қамтамасыз ету;

-         нақты тауарлардың бәсеке қабілеттілігіне жету бойынша шешімдердің координациялығын маркетологтардың қамтамасыз етуі.

Кәсіпорынның өндірістік құрылымы – бұл бизнес жоспарда берілген дайын өнім параметріне сәйкес жүйенің кірісі, оның шығысына өңделуін қамтамасыз ететін негізгі, көмекші және кәсіпорынға қызмет көрсетуші бөлімшелерінің жиынтығы. Бөлімшелерді құру сипаты, оның саны өндірісті ұйымдастырудың келесі нысандарымен анықталады: мамандану, шоғырлану, кооперациялау, комбинациялау. Маманданудың нысанына тәуелді кәсіпорынның өндірістік бөлімшелері технологиялық (жеке операцияны немесе жұмыс түрін атқару), тақырыптық (жеке өнім түрін немесе оның құраушы бөлігін дайындау) және аралас (тақырыптық - технологиялық) қағидалар бойынша ұйымдастырылады.

ІІ Өнеркәсіпті басқарудың ерекшеліктерін талдау

2.1. Кәсіпорынның ұйымдық экономикалық сипаты, негізгі көрсеткіштерін талдау

Сұлтан» ЖШС-ның негізгі мақсаты бәсекеге қабілеті жоғары сапалы, халық тұтынуындағы қажетті өнімдер өндіру. Сондай-ақ шикізат түріндегі ауылшаруашылығы өнімдері тиімді әрі пайдалы мүмкіндіктерін өткізу.