Өндірістік кооператив
ЖОСПАРЫ:
Кіріспе.......................
Негізгі бөлім:
1. Өндірістік кооперативтік түсінігі және теориялық
негіздері.....................
2. Қазақстандағы өндірістік кооперативтің құрылымы және
оның сипаттамасы (Мақта шаруашылығы)..................
3. Қазақстандағы өндірістік кооперативтің дамуы.............14-19
Қорытынды.....................
Пайдаланылған әдебиеттер....................
Кіріспе
Кәсіпорындардың кооперативтік түрі Қазақстан республикасын біршама таныс, өйткені, біздің тарихымыздың кеңестік кезеңінде тұтынушылар кооперативі өмір сүрді.
Кәсіпкерлікті үйымдастырудың формасы ретінде кооперативтердің мәні мынада: олар өзінің мүшелері аударатын заттай болсын, қаржылай болсын пайлық жарнаның есебінен құрылады. одан кейін мүлік кооперативтер шығаратын өнімнің және оны сатудан түсетін пайданың, қызмет көрсету немесе қызметтің басқа да түрлерінен түсетін пайданың есебінен толығып отырады. Жоғары ұйым болып жалпы жиналыс саналады. Өкілеттілік және атқарушылық міндеттерді жалпы жиналыс сайлатын басқарма мен оның төрағасы іске асырады.
Әр елде әр түрлі жағдайда дамығанымен қоғамның түрлі салаларында қатысуы талассыз қалыптасып қалған кооперативтердің пайда болуы табиғаты мен дүниедегі кооперативтік қозғалыстың экономикалық мәні теориялық тұрғыдан түсіндіруді қажет етеді. Кооперацияның да өз теоретиктері бар, олар кооперация феноменіне теориялық анықтама беріп, оның түрлі елдердегі қоғамдақ формацияның қандай болғанына қарамастан даму үрдістерінің заңдылықтарын белгілеуге тырысады.
Кооперативтік жұйенің теориялық
негіздерін зерттеуді «кооперация» ұғымының
түп-төркінінен бастайық. «Кооперация»
сөзі латынның соореration—ынтымақтасу,
ағылшын тілінде cooperation деген сөз адамдардың
шаруашылықтар одағына бірігі үдерісін
білдіреді, немістерде кооперация
– mitwirking –бірлесіп жасалатын
қызмет деген ұғымды білдіреді. КООПЕРАТИВ
(лат.соореration—
Кооперативтердің өзге бір тобы тұтыну кооперативтері деп аталады, ондай кооперативтер саудадағы және кәсіпкерліктегі өсімдерді болдырмайтындай тұтынушылық мақсаттарды шешуге арналады.
1. Өндірстік кооперативтің түсінігі.
Өндірістік кооператив — деп
азаматтардың бірлескен
Өндірістік кооперативтің
Өндірістік кооперативтің мүлкі. Өндірістік коопераативтің мүлік, егер кооперативтің жарғысында өзгеше көзделмесе , оның мүшелерінің пайдаларына олардың жараналарына барабар бөлінеді . Кооператив таза табысы оның мүшелері арасында, егер кооператив жарғысында өзгеше тәртіп көзделмесе, олардың еңбекке қатысуына сәйкес бөлінеді. Өндірістік кооператив таратылған немесе кооператив мүшесі одан шыққан жағдайда кооператив мүшесінің өз ұпайын бөліп алуға құқылы.
Өндірістік кооперативті басқару. Бұл туралы азаматтық кодекстің 99-бабында жазылған. Бапта:Өндірістік кооперативті басқарудың жоғарғы органы оның мүшелерінің жалпы жиналысы болып табылады.Өндірістік кооперативте кооперативтің атқарушы органдарының қызметіне бақылау жасауды жүзеге асыратын қадағалау кеңесі құрылуы мүмкін.Қадағалау кеңесі мүшелерінің өндірістік кооператив атынан әрекет жасауға құқығы жоқ.Басқарма және оның төрағасыа кооператив қызметіне күнделікті басшылықты жүзеге асырады және қадағалау кеңесі мен кооператив мүшелерінің жалпы жиналысына есеп береді.Тек кооператив мүшелері ғана қадағалау кеңесі мен өндірістік кооператив басқармасының мүшесі бола алады.Кооператив мүшесі бір мезгілде қадағалау кеңесініің мүшесі және басқаарма мүшесі бола алмайды.
Өндірістік кооперативті басқару органдарының құзіреті, сондай-ақ олардың шешім қабылдау және кооператив атынан әрекет жасау тәртібі заң құжатттары мен құрылтай құжаттарында белгіленеді.
Өндірістік кооператив
1.коопператив жарғысын өзгерту;
2.атқарушы ,тексеруші
органдарды және қадағалау
3.кооператив мүшелерін қабылдау және шығару;
4.кооперативтің қаржы есебін бекіту және оның таза табысын бөлу;
5.кооперативті қайта құру мен таратуды шешу.
Жалпы жиналыстың ерекше
құзіретіне заң құжаттары мен
құрылтай құжаттарында басқа мәселелерді
шешуді де жатқызуымүмкін.Жалпы
Жалпы
жиналыс шешімдер қабылдаған
кезде кооператив мүшесінің
Өндірістік кооперативтің мүшесі кооперативтен өз қалауымен шығуға құқылы. Бұл ретте оған оның жарнасы төленуге немесе берілуге, сондай-ақ жарғыда көзделген басқа төлемдер төлеу жүзеге асырылуғу тиіс.
Кооперативтен
шығатын мүшеге жарна мен
Өндірістік кооперативтің мүшесі өзіне кооператив жарғысында жүктелген міндеттерді орындамаған немесе тиісінше орындамаған ретте,сондай-ақ заңқұжаттары менқұрылтай құжаттарында көзделген басқа да реттерде жалпы жиналыстың шешімі бойынша кооперативтен шығарылуы мүмкін. Өндірістік кооперативтің мүшесі кооперативтен соған ұқсас кооперативке мүше болуына байланысты жалпы жиналыстың шешімі бойынша бойынша шығарылуы мүмкін. Өндірістік кооперативтің одан шығарылған мүшесі өз жарнасын және жаңа айтылғандай сәйкес кооператив жарғысында көзделген басқа да төлемдерді алуға құқылы.
Өндірістік кооперативтің
Өндірістік кооперативтің
Өндірістік кооператив
Өндірістік кооператив өз мүшелерінің жалпы жиналысының шешімі бойынша ерікті түрде қайта құрылуы және таратылуы мүмкін. Өндірістік кооперативті қайта құрудың және таратудың өзге негіздері мен тәртібі Азаматтық Кодексте және басқа заң құжаттарында белгіленеді.Өндірістік кооператив өз мүшелерінің бірауызды шешімі бойынша шаруашылық серіктестігі болып қайта құрылуы мүмкін.
2. Қазақстандағы өндірістік кооперативтің құрылымы және
оның сипаттамасы
2006 жылғы 1 қаңтар санақтары бойынша Қазақстанда 2384 өндірістік кооператив бар екен.Соның ішінде олардың тек 856-ы ған жұмыс атқарып тұр. Алдыңғы орында Оңтүстік Қазақстан. 1789 оның 552 өз жұмысын жалғастыруда.Соның ішінде бір өндірістік кооперативке тоқталар болсақ. Қазақстанның оңтүстігінде мақта өсіріледі. Оның жер көлемі 200мың гектардан артық суармалы жерді алып жатыр, жалпы ауыл шаруашылығы өнімі құрылымындағы құны бойынша оның үлес салмағы 40% тең.Ілгері колхоз, совхоздарға тиісті жер және мүлік жекешелендіруден соң бөлінген пай үлестері өлшемдерінің негізінде құрылған шаруа қожалықтары ұсақ тауарлы болып қалыптасқан.
Республикадағы
қазіргі мәліметтер бойынша
Облыстық статистика
Шаруа қожалықтарының басым бөл
2005 жылдың 1 қаңтарында белсенді шаруа қожалықтарында 159,8 мың адам жұмыс істеді,оның 49,7% Мақтаарал, 9,3% Шардара аудандарының шаруашылықтарына тиесілі.Облыс бойынша орта есеппен бір шаруа қожалығында үш адам жұмыс істейді.
2006 жылғы 1 қаңтарға
шаруашылық санаттары бойынша
ауылшаруашылығы
2006 жылғы 1 қаңтарға
шаршушылық санаттары бойынша жұмыс істеп
1-кестедегі мәліметтер мен
Осы кестеде көрсетілгендей, мақта шаруашылығымен айналысатын ірі ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының егістік жер көлемі кему үрдісі байқалады. Олардағы егістік 2001 жылы 28,8 мың га болса,2006 жылы 16,6 мың гктарға дейін азайған , сөйтіп тиісінше 84,7% құраған.Яғни, ірі кәсіпорындардан шаруа қожалықтарының бөлініп шығу үрдісі аяқталмаған. Ірі ауыл шаруашылық кәсіпорындарданшаруа қожалықтарының бөлініп шығу үрдісі аяқталмаған. Ірі ауыл шаруашылық кәсәпорындарында тұрақты шаруашылық—экономикалық жағдайы қалыптаспаған.Сондықтан олардың экономикалық—қаржылық жағдайы айнымалы, жалпы өнімнің төмендеуі орын алған.
Кестедегі
үрдіске керісінше шаруа
Жұртшылықшаруашылығында мақта алқабының егістік көлемі қысқарған:2001 жылы 27,8 мың га болса, 2005 жылы 2,1 мың га-ны құраған, яғни 10еседен астам қысқарған. Мұның себебі үй іргесіне басқа дақылдар (көкөніс, жеміс-жидек)нгілген және шаруа қожалыұтарының құрамына қосылып біріккен.
Оңтүстік Қазақстан облысның мақта саласына мамандандырылған аудандарының суармалы жерлерінде мақта дарадақыл болып қалыптасқан.Мақтаарал ауданында басқа дақылдардың құрылымдық үлес салмағы 2004-2006 жылдары 11,8-14,4% аралығында, Шардара 14,0-15,6%,Түркістанда 18,0-19,2% құрайды.Мұндай жағдайда мақта өндірісінің жалпы өнімі және оның құны сәйкес келеді.
Оңтүстік Қазақстан облысы
Бұл көрсеткіш2001-2005 жылдары 534,9 мыңнан 441,8 мыңға дейін ауытқыған.2004 жылы 2001 жылмен салыстырғанда пайдалық деңгейі 2,2 есеге төмендеген.
Агроқұрылымдардағы жер
Мақта өсірудің эканомикасынан белгілі болғандай, ірілендірген шаруашылықтардың ұсақ агроқұрылымдардан артықшылығы сол, барлық өндіріс факторларын—жерді, капиталды және тиімді экономикалық,, басқа да тәсілдерді қолдануға кең мүмкіндік береді.
Мақта саласының соңғы
Осы көрсеткішке байланысты
- Қазақстандағы өндірістік көөперативтің дамуы.
Елбасымыз
Н.Ә.Назарбаевтың «Жаңа
Мақта
шаруашылықтарының тиімділік
Біз қарастырып
отырған мәселе—жеңіл
Бүгінгі жеңіл және тігін өнеркәсібі салалары ішкі рынок сұранысының 7-8% қамтамасыз етеді мұның басым бөлегі мемелекеттік тапсырма есебінен қорғаныс, ішкі істер тағы басқа құқық қорғау органдарының арнайы үлгідегі киімдері құрайды. Еліміздің қауіпсіздігін қамтамсыз ету үшін мақта мата таураларымен рыноктың ең кемінде 30% қамтамасыз ету қажет. Сонымен қатар мамандардың әр түрлі болжамдары бойынша мемлекетімізде азық-түліктен басқа тауарлар тобы рыногінің бір жылдық сыйымдылығы 1,5-1,0 млрд АҚШ долларына тең. Бұл көрсеткіштің жылдан-жылға жоғарылау үрдісі байқалады. Осы көрсеткіштің жартысы киім кешек рыногін құрайды.
Ағымдағы уақытта
Тарихи деректерге қарағанда, XYII
ғасырда Ресей мемелекеті өнер-
кәсібінің дамуы мануфактурада
Қытай, Туркия, сондай-ақ Пәкістанда соңғы 10 жылдағы эканомиканың табысты бөлуіне жіне халықтың экономикалық реформалраға әлеуметтік тұрғыдан тез икемделуіне жеңіл өнеркәсіптің даму әулеті негіз болған, әсіресе өмірлерде жаңа жұмыс орындарын ашудың маңызды ролі бар. Бұл мәселе Қазақстанғада қажет болып отыр.
Қазақстанның оңтүстік өңірінде
осы проблемаларды шешу
Қорытынды.
Қазақстан экономикасының нарықтық жолға түсуімен сйәкес макро және микро деңгейде өндірісті ұйымдастырумен байланысты көптеген күрделі мәселелер кездесуде, нарықтық жолға көшудің ерекшілігі өндірістік кәсіпорын, фирмалар көлемінде дербес жүргізілуде.
Кәсіпорын күрделі интеграцияланған әлеуметтік - экономикалық жүйе ретінде сұраныс пен ұсынытарды белсенді құрайтын тұтас нарықтық субъект болып табылады. Осы жағдай қазіргі кәсіпорындардың өндіріс сферасын таңдауда, өнімнің түрі мен көлемін белгілегенде ескерілуге тиіс. осы сұрақтарға нақты жауп беретін өндіріс теориясы.
Айтылғандарды қортындылай отырып біз кооперация түсінігін еңбек адамдарын ерікті түрде бірігу мен, оның жұмысына материалдық және материалдық емес игіліктерге иелену үшін қатысу мен оның жауапкершілігін бірдей бөлісу институты деп танимыз.
Аграрлық экономика саласындағы ғылымдардың пікірлерін салыстыра келе біз кооперацияны, демек кооперативтерді де, мынадай белгілері арқылы қызмет етіп аясына қарап айқындаймыз.
Қызмет түріне қарай кооперация кооперативтің өзінің түпкі мұратына жететін мақсаттар тобына қарап – я еңбек өнімділігін арттыру үшін, я болмаса өндіріске кететін шығындарды азайту үшін құрылатынын байқаймыз.
Еңбек өнімділігінің көтерілуі бірлескен өнімді еңбек нәтижесінде болуы мүмкін, яғни өндірісті бірлесіп ұйымдастырудың есебінен бұл кооперативтер өндірістік кооператив деп аталуы мүмкін, олар бірлескен іс нәтижесінде өнім алып, оны сатуды мақсат етеді.
Кооперативтердің өзге бір тобы тұтыну кооперативтері теп аталады, ондай коопераивтер саудадағы және кәсіпкерлектегі өсімдерді болдырмайтындай тұтынушылық мақсаттарды шешуге арналады.
Кооперацияны қызмет аясына қарай жіктеуге болады, ол арқылы кооперациялау кооперацияның түпкі мұратын – кооператив мүшелерінің өмір сапасын жақсартуды жүзеге асыруға болады. қызмет аясына қарай жіктеу - өндіріс саласы, айырбас саласы, несие саласы деп бөлінеді. Өндірістік кооперативтің әрбір мүшесі өзінің пайдалық жарнасынан көлеміне қарамастан бір шешуші дауысқа ие болады. Сондай-ақ кооператив мүшелерінің табысда пайының көлеміне байланысты емес, ол әркімнің жеке үлесімен және еңбек ақыға жұмсалатын жалпы бөлігінің сол мөлшерімен анықталады.
Пайдаланылған әдебиет
- Қазақстан Республикасының Азаматтық Коде
ксі (16,38-40 бет) - Статистика 2006 жыл 1 қаңтар (58-59 бет)
- Ахметов К.Ғ Өндіріс менеджменті.-Орал.2001ж.
- Экономика теория негіздері –Осипова Г.М .-А., 2003ж.(164 бет)
- Кәсіпорын экономикасы –А.Қ. Мейірбеков Қ.Ә.Әлімбетов.-А., 2005 ж.
- Көбеев Ә. Кооперативтік жүйенің теориялық негіздері. Аль-пари.-2006ж.- №2.-30б.
- Б.Серіков. Мақта шаруашылығындағы тиімділік деңгейін арттыру бағыттары.// Жаршы №12- 2007жыл (3-9 бет)
- Экономикалық сөздік—анықтамалық. Тоқсейітов Р.К.-Қ.- 2004ж.