Өсиеттiң күшiн жою және оны өзгерту
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 2
Мұрагерлік құқық және мұрагерлік туралы жалпы ережелер 3
Мұрагерлік түсінігі және мазмұны 3
Мұрагерлік құқық түсінігі 3
Мұрагерліктің маңызы 3
Мұрагерлік құқықтың негізгі түсініктері 3
Мұра мирасқорлығы 3
Мұрагерліктің негіздері 4
Мұраның құрамы 5
Мұраның ашылу орны және уақыты 5
Заң бойынша және өсиет бойынша мұрагерлік 7
Заңды мұрагерлік 7
Ұсыну құқығы бойынша мұрагерлiк 8
Өсиет бойынша мұрагерлік 10
Өсиеттің нысаны 10
Талап қойылған өсиет 11
Мүлiктiң өсиет етiлмей қалған бөлiгiне мұрагерлiк 11
Нотариатта куәландырылған өсиет 11
Нотариата куәландырылғандарға теңестiрiлетiн өсиеттер 12
Өсиеттiң күшiн жою және оны өзгерту 12
Корытынды………………………………………………………
Пайдаланган адебиеттер
тiзiмi………………………...............
Кіріспе
Қазақстан Республикасы
Қоғамдық өмірдің түпкілікті
ауысуы біздің елімізде
Кеңес заманындағы мұрагерлік
құқық - Рим құқығының негізінде
жасалған, жақсы дамыған институт.
Бірақ көне мүліктік жүйеде
көптеген мәселелер өз шешімін
таппады. Ал жаңа заңдағы
Мұрагерлік құқықтық
Мұрагерлік құқық және мұрагерлік туралы жалпы ережелер
Мұрагерлік түсінігі және мазмұны
Мұрагерлік-қайтыс болған
Мұрагерлік түсінігін
- құқықтар мен міндеттер мұра қалдырушыдан мұрагерге құқық мирасқорлығы арқылы өтеді;
- азаматтық кодексте тыйым салынған құқықтар мен міндеттерден басқа барлық құқықтар мен міндеттер мұрагерге өтеді;
- мұраны қалдыру ережесі, мерзімі және т. б. мұраны қалдырған кездегі заңмен реттеледі.
Мұрагерлік құқық түсінігі
Қазақстан Республикасы Азаматтық Кодексінің 6 бөлімі «Мұрагерлік құқық» деп аталған. Қазақстан Республикасы Жоғары Сот Пленумының шешімінде «мұралық» термині қолданылды. Көптеген әдебиеттерде және тәжірибеде бұл екі термин синоним сияқты қолданылады. Іс жүзінде бұл екі термин әртүрлі. Мұралық құқығы - сол тұлғаның субъективті құқығы. Мұрагерлік құқық-мұра мирасқорлығымен байланысты қатынастарды реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы. Қазақстан Республикасы Конституциясының 26 бабының 2 тармағында «мүлекке және мұралыққа заң кепіл береді» делінген.
Мұрагерліктің маңызы
Мұрагерліктің маңызын айтқан
кезде, оны жалпы адамзат өмір
сүрүінің бір мақсатына
- Мұрагерлік ешкімге өтпесе, сол тұлғаның жақын адамдарына кері әсер етер еді, өйткені олар өмір сүруге қаражаттары болмаушы еді. Жинаған қаражатымен не істейтінін білмеген адамдардың іскери белсенділігі төмендеуші еді
- Бұл көптеген акционерлік қоғамдардың, банктердің, сақтандыру компаниялардың және т. б. күйреуіне әкелер еді. Егер өз істерін құрып, кейіннен сенімді қолға бере алмаса істі қандай мақсатпен жүргізеді.
- Қайтыс болған азаматтың кредиторлары өз талаптарын кімге қоятындарын білмейтін еді.
Адам бүкіл өмірі бойына жұмыс
істеп, өз мүлкін жақын
Мұрагерлік құқықтың негізгі түсініктері
Мұра мирасқорлығы
Әдебиеттерде мұрагерлік туралы бірнеше пікір бар:
- Заң белгілеген ережелер бойынша қайтыс болған азаматтың (мұра қалдырушы) мүліктік құқықтары және міндеттерінің басқа адамға (адамдарға) мұрагерге (мұрагерлерге) ауысуы. Бірақ бұл мүлік емес құқықтар мен міндеттерге қатысты. Сондықтан мұраның құрамына үй емес үйге құқық, автомобиль емес автомобильге құқық кіреді.
- Н. Д. Егоров бойынша мұрагерлік бұл құқықтардың өтуі емес, объектілердің өтуі. Бірақ құқық бойынша тек мүлік емес құқықтар мен міндеттер де өтеді. Осы пікірді кеңес әдебиеттерінде В. И. Серебровскийдің еңбектерінде кездестіруге болады.
- Ю. Н. Власовтың пікірінше мұрагерлік қайтыс болған азамат мүлкінің мұрагерге немесе мұрагерлерге өтуі. Мұрагерге барлық құқықтар мен міндеттер өтуі тиіс.
Мұрагерліктің негіздері
Қазақстан Республикасы
Мұра дегеніміз мұра қалдырушыдан мұрагерге құқық мирасқорлығы тәртібінде өтетін мүлік. Мұра түсінігін анықтау үшін мұрагерлерге немене және қалай өтеді деген сұраққа жауап беру керек. Мұрагерліктің жалпы ережесі қиын емес. Мұра қалдырушының барлық мүліктік құқықтары мен міндеттері мұрагерге өтеді. Мұра құрамына кейбір ерекше жағдайлардан басқа бар мүліктік құқықтары мен міндеттері кіреді. Мұрагерліктің келесі өзгешеліктерін бөліп көрсету қажет:
- біріншіден, мұра не мұралық мүлік құрамына қайтыс болған азаматтың құқықтары (актив) мен қарыздары (пассив) кіреді.
- екіншіден, мұрагерлік бойынша тек мұра қалдырушы тірі кезінде иеленген құқықтар ғана өтеді. Сондықтан мұра қалдырушы тірі кезінде ие болмаған, ол қайтыс болған кезде пайда болған құқықтар мұра құрамына енбейді. Мысалы өз жанұясының пайдасына жасалған өмірді сақтандыру шарты. Бұл мұрагерлік мирасқорлығы емес, өйткені сақтандыру ақшасын алу мұра қалдырушы қайтыс болған жағдайда ғана беріледі. Осындай жағдайларда мұрагер мұра қалдырушы иеленбеген құқықтарға ие болады.
- үшіншіден, мұра қалдырушының кейбір құқықтары мен міндеттері өз табиғатына байланысты мұрагерлерге өте алмайды. Мұрагерлік мүліктің құрамына жеке сипаттағы құқықтар мен міндеттер кірмейді. Ең алдымен, бұл алименттік құқықтар мен міндеттер, пәтерді пайдалану құқы, қоғамдық мекемеде және т. б. мүшелік құқы.
- төртіншіден, мұрагерге өтетін кейбір құқықтар мен міндеттер заң бойынша өтпеуі мүмкін.
- бесіншіден, мұрагерлік бойынша тек мүліктік ғана емес, мүліктік емес мазмұны бар құқықтар мен міндеттер өтеді. Мұрагерлік бойынша атқа ие болу құқығы, авторлық құқық өтпейді.
Мұраның құрамы
Мұраның құрамына мұра қалдырушыға тиесілі мүлік, сондай-ақ оның қайтыс болуына байланысты қолданылуы тоқтамайтын құқықтары мен міндеттері кіреді. Мұра қалдырушының жеке басына тығыз байланысты мына құқықтар мен міндеттер:
- егер заң актілерінде немесе шартта өзгеше белгіленбесе, заңды тұлғалар болып табылатын ұйымдарға мүше болу құқығы;
- өміріне немесе денсаулығына келтірілген қиянды өтеу құқығы;
- алименттік міндеттемелерден туындайтын құқықтар мен міндеттер;
- зейнетақы төлеу, жәрдемақы және еңбек пен әлеуметтік қамсыздандыру туралы заң актілерінің негізінде басқа да төлемдер төлеу құқығы;
- мүліктік құқықтармен байланысы жоқ жеке мүліктік емес құқықтар мұраның құрамына кірмейді.
Мұра қалдырушыға тиесілі
Мұраның ашылу орны және уақыты
Мұра азаматтың қайтыс болуы немесе оны қайтыс болды деп жариялау салдарынан ашылады. Мұра қалдырушының қайтыс болған күні, ал оны қайтыс болған деп жариялаған кезде, егер сот шешімінде басқа күн көрсетілмесе, азаматты қайтыс болды деп жариялау туралы сот шешімі күшіне енген күн мұраның ашылу уақыты болып табылады. Егер бірінен кейін бірі мұрагер болуға құқылы адамдар бір күнде қайтыс болса олар бір мезлілде қайтыс болған деп танылады және олардың әрқайсысынан кейін мұрагерлік ашылады да олардың әрқайсысының мұрагерлері мұрагерлікке шақырылады. Мысалы, белгілі бір апатта азаматты қайтыс болды деп жариялағанда, сот қайтыс болу күні деп, апат болған күнді бекітеді.
Мұраны қалдыру уақыты
Мұраны ашу уақыты өте маңызды,
- мұрагерлік мүліктің құрамы;
- мұраны қалдыру не мұрадан бас тарту мерзімі;
- кредиторлардың талап қою уақыты;
- мұрагерлердің мұрагерлік мүлікке ие болу құқығының пайда болу уақыты;
- мұрагерлік құқы куәлігін беру уақыты;
- негізге алынатын заңдар.
Мұраны ашу жері мұра
Мұра қалдырушы Мұра қалдырушы (Қазақстан Республикасының, шет ел немесе азаматтығы жоқ тұлға) қайтыс болғаннан кейін мүлкі мұрагерлік тәртіп бойынша басқа тұлғаларға өтетін жеке тұлға. Егер мұра қалдырушы азамат заңды түрде өз мүлкін қалай бөлетінін жазса, өсиетші болып табылады. Ал мүлкі туралы жазған документ өсиет деп аталады. Мұрагерлікте заңды мұрагерлер және өсиет бойынша мұрагерлер болады. Заңды тұлғадан мұра алу мүмкін емес, сондықтан заңды тұлға мұра қалдырушы бола алмайды.
Мұрагерлер Қайтыс болған азамат мүлкі өтетін тұлға мұрагер деп саналады. Заңды мұрагерлердің қатарын заң бекітеді де, өсиет бойынша мұрагерлердің қатарын өсиет белгілейді. Азаматтар сияқты заңды тұлғалар, Қазақстан Республикасы, шет елдер, халықарлық ұйымдар мұрагер бола алады. Мұра қалдырушы қайтыс болған уақытта тірі болған әрбір азамат мұрагер бола алады.
Мұра ашылған кезде тiрi жүрген, сондай-ақ мұра қалдырушының тiрi кезiнде iште қалған және мұра ашылғаннан кейiн тiрi туған азаматтар өсиет және заң бойынша мұрагер бола алады.
Мұра
ашылғанға дейiн құрылған және
мұраның ашылу уақытында
1. Мұра
қалдырушыны немесе мүмкiн
2. Мұра
қалдырушының соңғы еркiн
3. Балаларына
ата-аналық құқықтарынан
4. Лайықсыз
мұрагерлердi мұрагерлiктен
Осы ережелер барлық мұрагерлерге, соның iшiнде міндеттi үлеске құқығы бар мұрагерлерге де қолданылады.
Өсиет бойынша мұрагерлікте мұрагерлердi қосымша тағайындау да кездеседі.
Өсиет қалдырушы өсиетте көрсетiлген мұрагер мұра ашылғанға дейiн қайтыс болған, оны қабылдамаған не одан бас тартқан, сондай-ақ мұрагер мұра қалдырушының заңды талаптарын өсиет бойынша орындамаған жағдайда, басқа мұрагерлер тағайындалады.
Мұрагер
бола алатын кез келген адам
қосымша тағайындалған мұрагер
болуы мүмкiн. Өсиет бойынша
мұрагердiң қосымша
Заң бойынша және өсиет бойынша мұрагерлік
Заңды мұрагерлік
Заң бойынша
мұрагер болу құқығын бiрiншi кезекте
тең үлеспен мұра қалдырушының
балалары, соның iшiнде ол қайтыс
болғаннан кейiн тiрi туған
Заң
бойынша мұрагер болу құқығын
екiншi кезекте тең үлеспен мұра
қалдырушының ата-анасы бiр,
Заң бойынша мұрагер болу
Заң
бойынша мұрагер болу құқығын
төртiншi кезекте мұра қалдырушының
алтыншы атаға дейiнгiлерiн
Заң бойынша мұрагер болу құқығын бесiншi кезекте, егер мұра қалдырушымен бiр отбасында кемiнде он жыл бiрге тұрса, тең үлеспен оның туыстас аға-iнiлерi мен апа-сiңлiлерi, (қарындастары), өгей әкесi мен өгей шешесi алады.
Заң бойынша мұрагер болу құқығын алтыншы кезекте тең үлеспен мұра қалдырушының асырауындағы еңбекке жарамсыз адамдар алады.
Мұрагерлер
жоғарыда көзделген кезек
Заң бойынша мұрагерлiк кезiнде, бiр жағынан,
асырап алынған және оның ұрпақтары және
екiншi жағынан, асырап алушы мен оның туыстары
қандас туыстарға теңестiрiледi. Асырап
алынғандар мен олардың ұрпақтары асырап
алынушының туған ата-анасы, оның басқа
да қандас туыстары қайтыс болғаннан кейiн
заң бойынша мұрагер болмайды. Асырап
алынушылардың ата-анасы мен оның басқа
да қандас туыстары асырап алынушы және
оның ұрпақтары қайтыс болғаннан кейiн
заң бойынша мұрагер болмайды. Заң бойынша
мұрагерлердiң әрбiр келесi кезегi алдыңғы
кезектегi мұрагерлер болмаған, оларды
мұрадан шеттеткен, олар мұраны қабылдамаған
не одан бас тартқан жағдайда, азаматтық
кодекстегі кейбір жағдайларды қоспағанда,
мұрагерлiк құқығын алады. Заң бойынша
мұрагерлердi мұрагерлiкке шақырудың кезектiлiгi
туралы және олардың мұрадағы үлестерiнiң
мөлшерi туралы ережелерi мүдделi мұрагерлердiң
мұра ашылғаннан кейiн жасалып, нотариат
куәландырған келiсiмiмен өзгертiлуi мүмкін.
Мұндай келiсiм оған қатыспайтын мұрагерлердiң,
сондай-ақ мiндеттi үлеске құқығы бар мұрагерлердiң
құқықтарын қозғамауы тиiс.
Ұсыну құқығы бойынша мұрагерлiк
Егер заң
бойынша мұрагер мұра
Мұра қалдырушының асырауындағы еңбекке жарамсыз адамдар
Мұра
қалдырушы қайтыс болғанға
Мұрадағы мiндеттi үлеске құқық
Мұра
қалдырушының кәмелетке
Мұра алу кезiндегi ерлi-зайыптылардың құқықтары
Ерлi-зайыптыларға
өсиетке немесе заңға орай
тиесiлi мұрагерлiк құқықтың
Мұраны қорғау және заң бойынша мұрагерлi кезiнде оны басқару
Мүлiктiң
бiр бөлiгi өсиет бойынша
Өсиет бойынша мұрагерлік
Азаматтың
ол қайтыс болған жағдайда өзіне тиесілі
мүлікке билік ету жөнінде
өз ықтиярын білдіруі өсиет болып
танылады. Азамат өзінің барлық мүлкін
немесе оның бір бөлігін заң бойынша
мұрагерлер тобына кіретін де, кірмейтін
де бір не бірнеше адамға, сондай-ақ
заңды тұлғаларға және мемлекетке өсиет
етіп қалдыра алады. Өсиетті өзі
жасауға тиіс. Өкіл арқылы өсиет
жасауға жол берілмейді. Өсиет
қалдырушы себебін
Мұра қалдырушы кез келген мүлік туралы өкімді қамтитын өсиет жасауға құқылы. Мұра қалдырушы жасалған өсиеттің оны жасағаннан кейін кез келген уақытта күшін жоюға және өзгертуге ерікті және күшін жоюдың немесе өзгертудің себебін көрсетуге міндетті емес. Мұра қалдырушының өсиетте өзі мұрагер етіп тағайындаған адамдарға, олар қайтыс болған жағдайда өз кезегінде өсиет еткен мүлікті белгілі бір түрде билік ету міндетін жүктеуге құқығы жоқ.
Өсиеттің нысаны
Өсиет
оның жасалған жері мен уақыты көрсетіле
отырып, жазбаша нысанда жасалып,
нотариатта куәландырылуға тиіс. Нотариатта
куәландырылған өсиетттер; нотариатта
куәландырылғандарға
Өсиетке өсиет қалдырушының өзі қол қоюы қажет. Егер өсиет қалдырушы дене кемістіктеріне, науқастығына немесе сауатсыздығына байланысты өсиетке өзі қол қоя алмаса, оның өтініші бойынша оған нотариустың немесе өсиетті куәландырушы басқа адамның қатысуымен өсиет қалдырушының өсиетке өзі қол қоя алмауының себебін көрсете отырып, басқа азаматтың қол қоюы мүмкін. Өсиетті жазу, оған қол қою немесе куәландыру кезінде куәлар қатысуға тиіс болған жағдайларда:
- нотариус немесе өсиетті куәландыратын өзге адам;
- пайдасына өсиет жазылған немесе өсиет қалдырудан бас тартылған адам, оның зайыбы, оның балалары, ата-аналары, немерелері мен шөберелері, сондай-ақ өсиет қалдырушының заң бойынша мұрагерлері;
- толық әрекетке қабілеттілігін иеленбейтін азаматтар;
- сауатсыз және өсиетті оқуға қабілетсіз басқа да адамдар;
- жалған жауап бергені үшін соттылығы бар адамдар куә бола алмайды, сондай-ақ өсиет қалдырушының орнына өсиетке қол қоя алмайды.