Текстиль материалдардың тозуы

Қазақстан  Республикасының  Білім  және  Ғылым  Министірлігі

                     Алматы  Техннологиялық   Университеті

                  Жеңіл  өнеркәсіп   және  Дизайн  факультеті

 

  

Курстық жұмыс

 

Тақырыбы:       Текстиль  материалдардың тозуы.

 

 

 

 

 

 

                                                                               Орындаған: Шаяхметова  А.А.

                                                                               Тобы:  ХОМИ 11-14

                                                                               Қабылдаған:  Дюсембиева К.Ж.

 

 

 

 

                                     Алматы 2013

 

 

                                Мазмұны.

    1. Кіріспе.
      1. Маталардың  тозуға төзімділігі
      2. Пиллингтің  пайда  болуы  және  жоғалуы
      3. Матаның  тозуы  критериялары

II.Мата өніміне зиян  келтіруші бактериялар және бактерия  түрлері.

                     2.1Матаға  зиян  келтіруші  факторлар.

                     2.2 Биоматериалдардың өкілдері.

    III. Тоқыма материалдарында  пайда болатын ақаулар.

3.1 Ақаулардың пайда болуы.

               3.2 Ақауларды залалсыздандыру. Қайнату,  қайташлихталау.

IV. Қорытынды.

V. Пайдаланған әдебиеттер.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                       Кіріспе

Киімді   шартты   эксплуатация   бойынша   тоқыыма   маталарын   сынаған   кезде   жарық,ылғал,температура,механикалық   күш  және  әр  түрлі  химиялық  реагенттер әсер етеді,яғни нәтижелі   қозғалыс,жарық,ауа,жуу,үтіктеу,терлеу,химиялық   тазарту,қыру  және  т.б. нәтиженің  арқасында  физико-химиялық  өзгерістер  болады.

1.1.Матаның   тозуға  төзімділігі.

Матаның тозуға төзімділігі  деп-оның  көптеген   тоздыру   факторларға   шыдамдылық   қасиетін  айтады.Пайдалану  барысында   киімді  жарық  күн,үйкеліс  қайта-қайта   созу,бүктеу,сығу,ылғал мен  түп  жеріне   химиялық  тазалау  және  тағы басқа   әсерлерге  түсіп   сыналады. Механикалық ,физико-химиялық  және  бактериялық  әсерлердің   күрделі  комплексі  матаның  біртіндеп  босауына    сонан соң  жүндік   сипаты  бұйымның  қолдану  мақсаты  мен  пайдалану  жағдайына  байланысты ,яғни  жуғыш  заттардың  ерітіндісінде  қайнатқанда   ауадағы   оттегінің   әсерінен  целлюлоза   тотығады  да  талшықтардың   мықтылығы   кемиді.Әлсіреу  кезінде  матаға  түсетін  механикалық  әсердің  және  үтіктеген   кездегі  қызғыш  металлдың  әсері  матаның  босануына, сууына  және  тозуына  алып  келеді.Терезенің  гардиналары  мен   перделері  жарықтың  күшеюі  жерінен  мықтылығын  жоғалтады.Жуған   кезде  немесе  химиялық  тазартқыштармен  тазартқан   кезде   үйкелістің  немесе  химиялық  заттардың  әсерінен  олардың  күн  сәулесі  көп  түскен  жердің  ыдырап  кетуі  мүмкін.

Құрылымды  боялған  талшықтар  және  жіптер,  яғни  матаның  түрін  өзгертеді.Түрі ,түртүсті ,қайнатылған  су ,сабынның  ерітіндісі ,кебу  және  сулап  сүрту ,үтіктеу ,химиялық  тазарту  тағы басқа  химиялық  физикалық  комплекстің   қозғалыстарын   әр  матаның  түріне  қарап  орналастырады.Әр  түрлі  материалдар  үшін  химия  физикалық  комплекстің  әсері  тәуелді  белгілеуге  және  эксплуатация  жағдайына  байланысты  жасалады.ГОСТ 7780-78 зығыр маталары  үшін ,ГОСТ 7913-76  мақта  маталары  үшін ,ГОСТ   7779-75  жібек  маталары  үшін ,ГОСТ  23433-79  химиялық  талшықтардан  жасалған  маталар  үшін ,ГОСТ  13527-78  жүн   маталары  үшін ,ГОСТ  2351-88  тоқыма  кездемелері  үшін.

Сырт  киімдердің  тозуы  көбінесе  үйкелістің  әсерінен  болады.  Үйкелістің  бастапқы  кезеңінде  көптеген  тоқыма  материалдарында  пиллинг  байқалады.

Пиллинг  деп- тоқыма бұйымның  бетінде  талшықтардың  ұйысқан  түйіршіктердің  пайда  болуын ,яғни  пилли  құралуын  айтады.

Пиллинг  қатты  және  көп  үйкелетін  әсерде   пайда  болады  және де  киімнің  сыртқы  көрінісін   бұзады.

1.2.Пиллингтің  пайда  болуы  және  жоғалуы

1.Талдың  ұштары   маталардың   жоғарғы   бетіне  шығады  да  түктенеді

2.Пиллинг  түзіледі

3.Пиллинг  маталардың  бетінен  үзіліп  түседі.

Тоқыма  материалдардағы  пиллингті  пиллингтестер  деп  аталатын  аспап  арқылы  анықтайды. Штапельдік  талшықтардың   ішінде  полиэстрлі  төзімділік  астарлық  маталар  үшін  өте  қажет.

Пайдалану  барысында  жеңнің  ұшы ,балақтың  етегі  сондай-ақ  шынтақ,тізе, жаға  бөлімдері  тезірек  тозады.Киімнің  пайдалану  мерзімін  ұзарту  үшін  балақ  пен  жеңнің  ішкі  жағынан   жиегі  қайырылған  капрон, лента  тігіледі. Ол  матаны  үйкелістен  қажаудан  сақтайды.Әйел  киімдерінің  өңір  сызықтарына  жаға  қайырмаларына ,жең  ұштарына,тоқымаларына  бау  тігілуі  мүмкін.Ол келесі  сән  береді  және  де киімнің  тозуын  баяулатады. Спорттық  және  жұмысқа  арналған  киімдерде   шынтаққа  және  қаптама  тігілуі  мүмкін. Үйкелістің  салдарынан  ең  алдымен  тозатын  матаның  бетіне  жіптің  бүктелген  әсері  шығып  тұратын  әсері  оны  матаның  тірек  беті  деп  аталады.Сондықтан  да  матаның  үйкеліске  төзімділігін  арттыру  үшін  оның  тірек  бетінің  ауданын  ұлғайту  керек. Ол  үшін  ұзын  жапқыш  айқаспаны  қолдану  қажет.

Барлық  маталарға  бірдей  жағдайда  атластық  және  сәтендік  айқаспалы   маталар  үйкеліске  төзімді  келеді. Сондықтан  да  астарлық  маталар  ретінде  осы  айқаспамен  өндірілген  маталарды  қолданылады. Капронды  маталар  мен  синтетикалық  талшық  қосылған  маталарда  үйкеліске  төзімді  келеді.Сондықтан  да  тозуға  төзімділігін  арттыру  үшін  жүн  маталарға, синтетикалық  штапель  талшығын  араластырады. Жүн  матасына  10 % штапельдік  капрон  қоссаң  матаның  мықтылығы  үш  есе  артады. Ылғалды  жылумен   өңдеу  режимін  бұзу  өте  қатты  қыздырып  ұзақ  уақыт  өңдеуде  матаның  тозуын  тездетеді. Көп  мәрте  тартудың,мыжудың,бұраудың,жүннен  мата  мен  жіптің  құрылысы  бүлінеді. Киімнің  иілу  формасының  өзгеруінен  мата  созылады  да  бұйым  өзінің  формасын  жоғалтады.

 

Талшық  біртіндеп  түсе  бастайды, матаның  тығыздығы  мен  қалыңдығы  кемиді. Мата  бүлінеді, көп  рет  қайталанатын  механикалық  әсерлерге  беріктілігін  матаның   төзімділігі  дейді. Әр  матаның  төзімділік  шегі  болады.

Одан  асқан  соң  мата  қайтадан  қалпына  келмейтін  болып  өзгереді. Пайдалану  барысында  матаға  түскен  күш  оның  төзімділік  шегінен  артпаса  мата  көпке   шыдайды. Киімнің  тозуы  сыртқы  ортаның  күрделі  ықпалы  мен  киімді  пайдалану  жағында  болғандықтан  оның  тозуға  төзімділік  анықтайтын  нақты  бір  тәсіл  тағайындалған  жоқ.

1.3.Матаның   тозуы  критериялары  мыналар:

1.Механикалық  қасиеттің   төмендеуі (беріктілігінің, күтімділігінің, қаттылығының  және  т.б.)

2.Кондициялық  салмағының  төмендеуі

3.Ауа  өткізгіштігінің,  су  өткізгіштігінің  жоғарлауы

4.Тесіктердің  пайда   болуы.

Матаның  тозуын  2 әдіспен  анықтау:

1) ТИ-1, ИТ-3  аспаптарында  маталарды  үйкеу  арқылы  лабораториялық  сынақтар  жүргізу   бойынша;

2) Киімді  кию  мерзімі   бойынша  анықтау.

 Үйкеліске  төзімділікті  анықтау  үшін  қолданылатын  барлық  әдістемелер  мен   құралдар  мына  көрсеткіштермен   негізделеді: беттік  көрінісі, үлгінің   абразивпен  әрекеттесумен  ( үлгінің   барлық  жазықтығында  сызығымен   иіліммен ) жазықтықтың  бір-біріне  қатынасы, қозғалыс  бағытымен   контактісі, қосымша  факторлардың  болуы (созылуы, иілуі, сығылуы)  төзімділігін  үйкелістен  тездетеді.  Текстиль  маталарының  үйкеліске   тұрақтылығын  мына  көрсеткіштер  көмегімен  анықтайды: шыдамдылығы-  цикл  саны  матаның  үйкеліс   иілігіне  дейінгі (тесіктің  пайда   болуы )  сыртына  немесе  көпке  ұзақтылығы- тесік  пайда  болғанша  дейінгі  сынақ  уақыты. Қайсыбір  көрсеткіштің  өзгеруі:  жүктеменің  жартылай  созылуы  және  бастырылуы , салмағы, ауа өткізгіштігі  немесе  басқа  көрсеткіштердің  үйкелістегі  цикл  санына  дейін  берілуі.

  Матаның  үйкеліс   кезіндегі  қасиеттерінің   өзгеруі-П, % бойынша  сынақтан  кейінгі,  сынаққа  дейінгі   әртүрлі  көрсеткіштердің   қатынасымен  және  алғашқы   көрсеткіштер  мағынасымен  анықталады.

           П=100(A1-A2)A1

Сыналған  маталардың  қорытындыларының  әртүрлі  беттік  тығыздықтарды  салыстыру   үшін   үйкеліске   тұрақтылық  коэффициентін  қолданады:

            Ky=n/Ms

Кейбірде  мата  тұрақтылығын   үйкеліске  тұрақтылық  коэффициентімен  бағаланады, салыстыру  жолымен  және  де  сынақтан  өтетін  эталонмен  анықтаймыз.

            Ko.y=n/n

     Пиллингтенуі  дегеніміз  мата  бетінде   талшықтардың  ұйысқан  түйіршіктердің   пайда  болу  қасиеті. Пиллингтенуін   анықтау  мата  бетіндегі   түктердің   үйкелістің  қорытындысында  пайда  болатын,  сонан  соң   пиллингтің   белгіленген  мата   бетінің  ауданының  қанша   бөлігін  алуын  санаумен  анықтау. Пиллингтенуін   стандартпен   анықтау  үшін  пиллингометр  ВНИИПХВ  немесе  ТИ  аспабын   қолданады.

Күн  сәулесі  энергиясы ,газ  тәріздес  атмосфера  құраушы, температура, ылғал, эксплуатация  уақытында  маталардың  әрекеттесуіне, маталардың  тозуға  төзімділігін  анықтайтын  негізгі  факторлар  жатады. Күн  сәулесінің  түсуіне  немесе  әрекетіне  матаның  тұрақтылығын  зертхана  арқылы,  климаттық  факторлардың  әрекетіне  сәйкес  келетін  құралдармен  немесе  табиғи  жолмен  анықтайды.

Қазіргі  кезде  текстиль  маталарының  тозуға, үйкеліске  төзімділігін  зертханада  анықтайтын  стандартты  аспаптар  ДИТ-М, ТИ-1М, ИС-4М, ИТИС  болып  саналады.

ДИТ-М  аспабы  мақта  маталарын  зығыр,  жібек, химиялық  талшықтар  мен  жіптерден,  аралас  бірнеше  типті  маталардың(ГОСТ-18976-73) арнайы  киімдер  тігілетін  маталардың  (ГОСТ-159-67-70)  тозуға, үйкеліске  төзімділігін  анықтау  үшін  қолданады.

ДИТ-М  аспабы   айналатын  басшаларынан, ұстағыш   бар  ауыстырмалы  пальцыдан  тұрады. Грибогымен  өз  осімен  ғана  жүргіштермен  бірге  бірдей  айналатын,  басшалар  осі  сыртымен  қозғалады.Осылай  үлгінің  жазықтық  бетімен  абразивпен  түйісуі  планетарлық  қозғалыс  жасайды. ДИТ-М  құралға  екі типті  пяльцалар  кіреді:

1.Сыналатын  мата  үлгісін   бекітуге  арналған (зығыр  немесе  жартылай  зығыр  маталарын  зерттеу   үшін)

2.Абразивті  бекіту  үшін  (мақта  маталарын, жібек   бейматаларын  және  химиялық  жіптер  мен  тоқыма  маталарды   сынау  кезінде). 

  Матаның  пиллингтенуін   анықтау   ГОСТ  13326-73  пиллингометрде  ВНИИПХВ  өтеді. Пиллингометр  2 ұстағыштан  төменгі және  жоғарғы,  әрқайсысында  кіші, үлкен  мата  дөңгелегімен  қамтамасыздандырылған.  Төменгі  ұстағыш  столшаға  бекітілген  екі  түрлі  қозғалыстың   біреуіне  қосылған. Тербелетін  немесе  айналмалы  қажетті   қысым  алу  үшін  контакты  абразив  аумағына  сыналатын   матаның  штыріне  жүк   кигізеді. Тербелетін  қозғалысты  түкті  шығару  үшін  қолданады-  матаның  бос  ұштары  мата  бетіне  шығу  үшін  айналмалы   түктердің  айқасуына, пиллингтің  пайда  болуына – тербелмелі  қозғалыс  үлкен  радиус  бойымен   орындалады. Радиус  бойымен  қозғалысы   өзгеруі  кривошип  пен  білік   арқылы  болады.  Ол  үшін  кривошип  винттің  кілтпен  айналдырады,  көрсеткіш шкаланың  бөлігіне  келгенше  төменгі  ұстағыш   цикл  сандары  счетчикпен  анықталады. Үлгіні  төменгі  ұстағыштың   орталық  тесігіне  орналастыру   төменнен  пробканы  бұрайды. Оған  жоғарыдан  резинкалы  дөмпешікті  түсіреді, шығыңқы  мен  оның  металлды  негізі   ұстағыштың  пазасына  кіруі  керек. Үлгінің   айналуымен  ұстағыштың  деңгейіне   дөмпешікті  орнықтырады, ұстағышты   құрылымға  орналастырады. Үлгіні  резинка  дөмпешікке  беткі   жағымен  жоғары  етіп  қояды.  Ұстағыштың  пиллингометрге  бекіту  үшін  бірігуші   тесіп  мата  үстіне  бекітпе  сақина  қойып   және  ұстағышты  тайкамен  бекітеді.  Ары  қарай  ұстағышты   аударып  жаймен  штокты  ұстағыштың  дөмпешігіне  түсіреді, қосымша   жүксіз  винтпен  босатады. Төменгі   ұстағыш  дөмпешік  штоктың   салмағы  350 г болуы  керек.  Шток  шкаласы  бойынша  бүгілуін  өлшейді, сосын  қатынасты   қосымша  жүктеменің   салмағын  анықтайды.

   Пиллингтің  тұрақтылығын  анықтау  үшін  400 цикл  үйкелістен  өткізеді,  сонан соң  пиллей  санын  санайды.  Пиллей  тұрақтылығын  400 циклдан  өткеннен   шыққан  нәтиже  санымен  максималмен   төмендейтін  % бойынша  мағыналанады. Егер  500 циклдан  соң  пиллей  пайда  болмаса  сынақты  тоқтатып  матаны  пиллингтенбейтін  деп  есептейді.

  Максимальды  пиллинг   саны  1см2  матада  мына  формуламен  анықтайды:

   K=K1S

Ең көп  таралған  матаның  пиллингтенуін  анықтайтын    аспап  пиллингтестер FF-14. Бұл  аспаптың  құрылысы  мен  конструкциясы  ВНИИПХВ  аспабы  сияқты, жоғары  абразив  бекітпеден  айналмалы  қозғалыс  жасайды  және  төменгі  бекітпе  үлгі  сынау  үшін  аспаптың  үстелшесіне  ұстатылады.Столша  горизонтальды  жазықтықпен  2 жақта  перпендикуляр  қозғалады. Жылдамдық  рычагпен  қадағаланып  отырады. Біреуі  столшаның  қозғалыс  жылдамдығын  оңға  солға,  ал  екіншісі  алдыңғы  артқа  әр  бағытқа  минутына  40  адым  режимі  қойылады. Үлгінің  абразивке  қосылуы  3Н , үлгі  d=8см, абразивті  дөңгелек d=13см, айналу  жиілігі  жоғары  бекітпенің   1мин.

 Пиллинг  санын  5  минут  сайын  пиллей  саны  азаймағанша  санап   отырылады. Сонда  пиллингтенуі  тоқтатылады.Сынақ  үшін   кем   дегенде  5 элементарлы  үлгі  үйкеледі.Қорытынды  нәтижеге  пиллейдің   сыналған  орта  есеппен  алынған  пиллейдің   максимал  саны  алынады.

                           

2.1 Мата өніміне зиян келтіруші факторлар.

Фактор — адамның қатысуынан тысқары (антропогендік емес) немесе оның биологиялық мәнімен байланысты, мәселен биологиялық факторды алатын болсақ.

Биологиялық Фактор — тіршілік барысында пайда болатын, атап айтқанда оның қалыптасуының негізгі көзі тірі организм не олардың қандай да болсын жиынтығы болып табылатын фактор. Бактериялар тіршілік әрекеттеріне қарай алуан түрлі болады және олардың табиғаттағы маңызы өте зор. Сапрофитті бактериялардың көпшілігі өсімдіктер мен өлген жануарлардан, саңырауқұлақтардан қалған ағзалық заттарды ыдыратыл, шірітеді.

 

   Фунгицидтік фактор. Фунгицидтер

(лат. fungus — саңырауқұлақ  және caedo — өлтіру) — мәдени дақылдарды  саңырауқұлақ қоздыратын аурулардан  қорғау үшін қолданылатын химиялық  препараттар. Құрылымы жағынан фунгицидтер органикалық және бейорганикалық болып бөлінеді. Ертеде фунгицидтер ретінде мыс пен темірдің, күкірт пен мырыштың бейорганикалық қосылыстары қолданылған. Қазіргі фунгицидтер түрлерінен: формальдегид, беномил, триазол, карбендазим, триадимефон, флутриафол, приоклостробин және сынап пен хлор, т.б. элементтердің органикалық қосылыстары, тилт, альто-супер, рекс, фалькон, скор, импакт, ридомил МЦ, т.б. пайдаланылады. Бұлардың көпшілігі өсімдікті аурудан қорғаумен қатар оны сол аурудан айықтыра да алады және бір дақылда ауру түріне байланысты бірнеше фунгицидтер қолданылуы мүмкін. Фунгицидтердің әсері бүркілген соң 1 — 2 сағат аралығында өсімдік мүшелеріне сіңіп, қорғау мерзімі 20 — 30 тәулікке дейін жетеді. Фунгицидтер қолдану мөлшері мен мерзімі және жиілігі арнайы тексеруден өтіп, рұқсат етілген пестицидтер тізімінде көрсетіледі. Фунгицидтертер ағаштан жасалған құрылыс материалдарын, теріні, т.б. өңдеуге де қолданылады.

Осындай факторлардың әсерінен маталардың бетіде ақаулар пайда  болады. Ол өндірісте керексіз материалға айналады. Ақауларды барынша сұрыптауға болады.

 

 

2.2 Биоматериалдардың өкілдері

     Биоматалардың  бірінші өкілі. “Саңырау” биоматериалдар

Табиғи және жасанды материалдарды  адам ағзасвн ауыстыруға паидалану  жылдар бойы зерттелген. А л оның дамуы тек XIX ғасырдың соңында ғана жүзеге асырыла бастады. Бұл кезде  ғылымда анестезия, рентген ашылған  еді. Оғанға деіін биоматериалдарды қолдануда көп қиыншылықтар болған еді. Атап айтсақ зиянды инфекциялардың және жасушаның іріңдеуінен қиыншылықтар туындаған еді.

Сүйек пластиналары 1900-ыншы жылдың басынан қолданылып келеді. Өйткені адам ағзасындағы оқ немесе қан құрамындағы бактериалар  ұзақ уақытқа сақталу мүмкіндігін  ескере отырып ішкі органдардың имплпантация жасау жүзеге асырыла бастады. Өкінішке орай, алғашқы кезде бұл әдіс өте  тиімді бола қойған жоқ, бұған себеп  оның дұрыс механикалық конструкциясы  мен имплонтантқа таңдалған материал еді. Адам ағзасында ванадий болатты  коррозияға  ұшырайды ал коррозияланған бөлігі адам ағзасында  айтарлықтай  зиян келтіреді. Тот баспайтын болат  пен  хромкобальтті қорытпа пайда  болған соң ғана жағдай өзгереді, яғни сынақтарды тіркеу процесі дұрыс бағытта  жұмыс жасай бастады. Головки Бедра ауыстыру алғашқы бастамасы 1938 жылдан бастау алса  да, айтарлықтай нәтижеге тек 1958  жылы ғана жетті. Оған себеп Чарнли протезді тіркейтін желімдемелі материал ойлап тапты.

Бұл материал синтетикалық полиметилметакрилат еді, оны бұдан  басқа оргстекло деп те атайды. Бұрын полиметилметакрилатты тіс  протезіне пайдаланған, ал оны Головки  Бедраның тіркеу идеасын  Манчестер  Университетінің дантисті Д.Смит ұсынған  еді. Тіптен Екінші Дүние жүзілік  соғыста мына жайттар белгілі, полиметилметакрилат  әйнегінен жарақат алған ұшқыштар, жара жазылғаннан ешқандай зардап шеккен жоқ . осы нәтижесінде  1940 шы жылдардан  бастап  полиметилметакрилатты көздің нәзік жұқа жабындысы ретінде  қолдана бастады. 

Біраз уақыт өткеннен кейін  хирург- ортопед Брэйнмарк  титанның адам ағзасына қызық әсер ететінін анықтады. Ол өз тәжірибесін қоянға жасаған , яғни ол оның қан тамырларынан қанның ағуын және титанды сақинаға орналастырған  әйнек терезе арқылы бақылаған. Енді, ол әйнек терезені алғанда, балқыма қатты затқа  айналған. Келесі тәжірбиелер, келесі нәтижелерге ие болды: адам ағзасы тот  баспайтын болатпен салсытырғанда  басқа реакция жүретінін көрсетті. Мұндай ағзаны қорғаушы қасиетң барларға синтетикалық материалдар және полиметилметакрилат  жатады. Титан қосынды талшықты материал түзілмейді, ол сүйекпен тығыз байланыста болады., нәтижесінде ол сол сүйекпен өсіп шыққандай әсерде болды. Брэйнмарк  ағзаның мұндай реакциясын оссинтеграция  деп аталады, яғни сүйекпен  тығыз  байланыс  барысында ешқандай талшықты материал түзбейді.

Уақыт өте келе, әр түрлі  материалдардың ағзаға түрлі әсері  болатыны белгілі болды. Синтетикалық материалдармен туындайтын қиыншылықтарды жеңу үшін интелектуалды биоматериалдарды ойлап табу өте маңызды болды.

         Биоматериалдардың екінші өкілі. Жақсартылған биоматериалдар.

Бірінші биоматериалдарды ойлап  табу барысында, оларда көптеген жетіспеушіліктер бар екені анықталды, әсіресе  ұзақ уақыт көлемінде қолдана  бастады. Егер имплотант  механикалық  күш түсіретін болса , ең маңызды  қысым сүйекке берілу керек. Сүйек  интелектуалды материал болып табылады. Егер ол күшті сезінбесе , ол оның  беріктігін азайтады. Бұл мәселеде косманавтар жиі зардап шегеді , өйткені олар біршама уақытты  салмақсыздықта өткізеді. Керісінше, сүйекке  үлкен күш түсетін жерді , ол жалғастырып  тағы  бір қабат түзеді. Егер күш  ұлғайатын болса ,  сүйек өседі , себебі түсірілген күшке төзімді  болу керек.  Тіс емдеу барысында сүйекті , олардың орнын қозғау үшін қолданылады. Мұндай тіс жасушалары  ортодантия негізі болып табылады.

Бел буындарының  протезі  формасы және қатаңдығына  байланысты табиғи мүмкіндік береді. Әсіресе  бұл  65 жастан жоғарыадамдарға әсер етті. Бұл адамдар активті өмір сүрмейді, сондықтан сүйекке түсетін  күш те үлкен емес , жас және орта жастағы адамдармен салыстырғанда. Бірақ қазіргі таңда  активті  өмір сүретін адамдарға да буын ауыстыру имплпнттарына сұраныс өте көп. Осыған орай оған қойылатын талаптар да жоғары болады. Жоғары салмақты күш  имплпнтанттың немесе оны айнала қоршап  тұрған талшықты материалды бұзуы мүмкін.

 Титанмен жасалған  жұмыстар барысында , кейбір материалдардың  сүйекке әсер ететіні анықталды.  Желінбейтін титан қорытпасынан  жасалған имплпнтанттар аз мөлшердегі  салмақ қорытпалары оссеинтегратталған, және ол жазылғаннан кейін,  ол сүйекпен тікелей байланысып, тіптен талшықты материал  түзбеуі  мүмкін. Кейбір зерттеушілер титанның  оссентеграциялануын оксинді жабындының     ТіО2    пайда болуымен түсіндіріледі. Бұл тек қана біріншісі екен. Қазіргі таңда тәжірибенің екінші түрі хирургияның көмегі, бұл сүйек жасушаларының өлуіне жол бермейді.

Фосфаткальциді  қыш. Сүйек минеральді микрофазасы мен тістің жасушалары фосфат кальциінен тұратындықтан, зерттеушілер бұл материалды сүйек ауыстыратын протез ретінде зерттей бастады. Сүйектің минеральді фазасы гидроксипатит тәріздес болып келеді.

Синтетикалық фосфаткальциді зерттеу нәтижесінде көптеген материалдардың пайда болуына әкеледі. Бұл материалдардың кемшілігі олардың беріктігі  төмен болады. Сондықтан гдроксиптитті  тек аз мөлшеде салмақ түсетін  импланттанттарға жарамайды, оны тек  тіс емдеуде қолдануға болады.

Биоматериалдардың үшінші өкілі. Интелектуалды жабын.

Биоматериалдар денеге енгеннен кейін оның айналасында макрофаги  жиналады. Егер енгізілген зат кішкентай  болса оны фаги ұстап алады. Егер енгізілген зат үлкен болса , онда фаги оның беткі бөлігіне жабысады, бұдан жасушаның кологенді қорғаушысы пайда болады.

Макрофагтардың шабуылынан құтылу үшін, биоматериалды дұрыс  таңдау керек  немесе оның беткі  бөлігіне жабынды жабу керек. Бірақ  қазіргі таңда материалдардың жетіспеушілігінен  қиыншылықтар туындайды. Ал жабынды  жабу бұл  ең тиімді әдіс.

  Беткі бөлігіне керекті ақуыздар адсорбсияланғаны өте маңызды., ол ағза дұрыс реакциаланып оның енуіне көмегін тигізеді. Егер ол қанмен түйісетін болса одан гемодиализа құрылғысын және жасанды  қан тамырларын немесе жүрек клапонын жасауға болмайды. Контакті  линза көз жасымен суланып тұруы керек, өйкені ол көздің нәзік жұқа жабындысына зиян келтіреді.

Қазіргі таңда материадар көптеген талаптарға сай болуы мүмкін емес. Сол себепті оны зерттей  келе, оларды модификациялау керек.

Ену мен жасуша арасындағы ауыстырылған материалдарда зерттеледі, ол өзін өзі жинайтын монотұздарды  және плазмалы жеңіл полимер нді. Өзін өзі жинайтын  монотұздарды реттелген  латынның бетіндегі молекулалардың адсорбциялануы  нәтижесінде алады.  Өзін өзі жинайтын монотұздардың  жасуша мен  имлплотанттың  беткі  бөлігінің арасындағы  қарым қатынысты  зерттеуге мүмкіндік береді. Бірақ  оны клиникалық емдеу жұмыстарына  қолдануға болмайды.

Модификатталған жабын жасушасының  қозғалысына үлкен әсер етеді және табиғи ақуыз қабатын басқара алады. Жасушалар отырған ақуыздарды  ресепторлар арқылы сезе алады. Егер көп жасушаларды беттік бөлікке отырғызған болсақ онда жара тез жазылып, тез жетіледі.

 

Биоматериалдардың төртінші өкілі. Анық интелектуалды  биоматериалдар.   Сынақ мен аурулар тірі жасушаның  өлуіне немесе жоғалуына әкеліп соғады. Мұндай жағдайларда клиникалық емдеудің негізі болып, жоғалған жасушаны ауыстыру немесе синтетикалық  биоматериардар және медициналық құрылғылар  алқылы қайта қалпына келтіру болып  табылады. Биоматериалдардың қасиеттерін  арттыру үшін оның тірі жасушалармен қарым қатынасын зерттеп білу керек. Осының салдарынан биоматериалдардың екінші өкілі пайда болды, көбіне оларды биоактивті деп атайды.

Қазіргі таңға дейін биоматериалдарға төсеніш ретінде  биогидрлеуші полилактид  материалын қолданып келеді. Оларды идеалды  деп атайтын себебі, өйткені олар енгізілгеннен кейін біраз уақыттан соң ол жоғалып кетеді. Қазіргі  зерттеулер осындай төсегіш материалдарды  ойлап табу үшін жасалып жатыр. Ең бастысы бұл материалдар жасушаны керек жерге ғана өсіру керек.

 

 

 

   III. Материалдарда пайда болатын ақаулар.

3.1 Ақаулардың пайда болуы.

Ақауларға сұрыптаудың мақсаты  – матаның фактілі сорттылығының  көрсетілген спецификаға сәйкестігін  анықтау және безендіру үшін партияны таңдап алу болып табылады.

Маталар кесінділерін ақауларға  сұрыптаудан соң партияны таңдап және клейма салады. Клеймаға партияның  нөмірін, матаның артикулын, тоқыма фабрикасының аталуын және өңдеу  тәсілін көрсетеді. Бір партияға кіретін маталар кесінділерін тігін  машиналарында тігеді, машинаның  маркісі ПМЗ, ЗМЗ және т.б. болуы  мүмкін. Ең жақсы болып түйісу орындарын  бекіту болып табылады. Тігіс орны берік, артық мөлшерсіз, қыртыссыз  және бүгілу орындары болмауы қажет, осы осы ақауларп мөлшеріне өндіріс  қалдықтарының мөлшері тәуелді  болып келеді.

Тоқыма өндірісінің ақауы. Тоқыма өндірісінің ақауы жіп үзілгенде  және станок механизмдері бұзылғанда болады. Мұндай ақаулар матаның және тігін бұйымдарының сортына әсерін тигізеді. Тігін бұйымдарының көзге  көрінетін детальдарында тоқыма ақауларьньң болуы олардың сортының төмендеуіне немесе жарамсыз болуына  әкеп соғады, сондықтан бұйымды пішкенде ақаусыз матаны пайдалануға тырысады.

Ақаулы маталарға төмендегілер жатады: жуықтама – негіздің бір  немесе қатарынан екі жібінің  жетіспеуі; өткінші аралық – арқаудың бір немесе қатарына екі жібінің  жетіспеуі; негіздің шала өңделгені  – негіз кейбір жерлерде матанын  бетінде жатыр, арқаумен айқаспаған; сүңгіме – арқау жіп кейбір жерлерде матанын бетінде жатыр, негізбен айқаспаған; кем тоқылғаны  – арқау жағынан сирек жерлер; жаншыма арқау жағынан тығыз  жерлер; бірқалыпты ұрылмаған –  недосека мен забоинаның алмасуы; қосарлы жұп – негізгі екі жіп бір жіптей айқаскан; арқаудың ыдырауы – арқаудағы қысқа жуан жерлер, ол – арқау жібі бумасымен собықтан түсіп кетіп, сол бетімен тоқылған жағдайда болады, арқаулық ілмектер, ілмек ширатылмалар – арқау жіп әлсіз тартылғанда болады; жіптің түйіні –  арқаумен дұрыс айқаспағандықтан негізгі жіптің кемінде үшеуінің үзіліп кеткендігінен бо-лады; жыртығы, ойығы, тіліндісі – тоқыма станоктың бөлшектерінің кінәсінен болған көлемі әрқалай тесіктер; былғану мен май дақтары – матаға немқурайды қарағандықтан және тоқыма станогін шылқылдата майлағандықтан болады; түрлі арқау – ширатуы мен жуандығы басқа жіп салынған шпульді тоқыма станогына арқау орнына пайдаланғанда шығатын жолақ; тоқыма өрнегінің ауытқуы.

Тігін бұйымдарының сортын анықтағанда  тоқыма ақауын есептеу матаның талшықтың  құрамы мен бұйымның қандай мақсатқа жұмсалатындығына байланысты жүргізіледі.

 

 Маталарды дайындау процесі бірнеше операциялардан тұрады: шикі маталарды дайындау және қабылдау, тегістеу, шлихталау, буландыру, ағарту. Қажет болған жағдайда маталар мерсеризацияланады, өсік талшықты етіледі және қысқартылып, сонымен қатар ширату машиналарында енді етіледі.

Осы процесс құрамына кіретін  операциялар – маталарды баяу немесе баспалау үшін дайындау, басқаша  айтқанда оның бетінен табиғи қоспаларды және талшықтарды аластату және өңдеу  процесінде мата бетіне қосылған көмекші  заттарды аластату (шлихталар, парафиндер немесе стеарин және т.б.) және маталарға  ақ түстерді беру болып табылады.

Маталарды дайындау процестеріне келесі талаптар қойылады: қайнатылған  және ағартылған маталар бірқалыпты боялуы тиіс, және маталардың физика –  механикалық қасиеттері нашарламауы  қажет, процесс мүмкіндігінше үздіксіз жүргізілуі қажет. Одан басқа мерсеризациялау  маталардың шөккігіштігін төмендетуі қажет.

Маталарды дайындау үшін қабылдау фабриканың шикі маталар қоймасында жүргізіледі. Тоқыма фабрикаларынан маталар  кесінді түрлерінде келіп түседі, мата кесінділерінің ұзындығы ондаған  метрге жетеді, әрбір кесінді маркілеуге ие болады, онда: артикулы, матаның сорты, нөмірі, метрлер саны және т.б. көрсетіледі. Шикі маталардың әрбір келіп түскен партиясынан 10 пайыз кесіліп алынып және бақылаушылық ақауларға сұрыптауға тартылады.

Маталарды ақауларға шығару кезінде сыртқы көрінісініңі ақаулары тексеріліп және маталардың физика- механикалық  көрсеткіштеріне лабораториялық талдаулар  жасалады.

 

 

 

 

 

 

 

 

3.2 Ақауларды залалсыздандыру. Қайнату, шлихтасыздандыру.

Маталар бетін күйдіріп тазалау  Маталарды тегістеуді маталар бетінен талшық жіптері ұштарын аластату мақсматында жүргізеді. Барлық дерлік маталарды тегістеуге тартады, тек түтілуге (фланель, бумсази, байка және т.б.), пестроматаларды, марлылар, сұрыптар және махрлы маталардан басқа барлық маталар тартылады.

Тегістеу процесін үш типтегі  тегістеу машщиналарында жүзеге асырады: газотегістеуші, газды жандырушылармен  жабдықталған, желобты (плиталы), цилиндрлік. Соңғы екі типтегі машиналарда  талшықтарды күйдіру маталардың қыздырылған политалар үстінен  өтуі немесе айнгалып тұрған цилиндр  беті арқылы өтуімен жүзеге асырылады. Ең прогрессивті және ең кең таралғаны  болып газоқақтаушы машиналар есептеледі.

Газ арқылы күйдіру маталардың кең ассортиментін бір өту  арқылы өңдеуге мүмкіндік береді. Мұнда алаумен талшық тек мата бетінен ғана емес, сонымен бірге жіптер арасындағы аралықтардан да күйдірілік тазартылады. Газ арқылы күйдіру машиналары қарапайым конструкцияға және жоғары өнімділікке ие.