Delphi тіліндегі бағдарламалардың құрылымы. 3

     1. ЖАЛПЫ БӨЛІМ

     1.1. Тесттер және тестілік әдістемелер

      Әлемде  тесттік тапсырмалар арқылы білім  сапасы мен деңгейін тексеру жоғары технологиялар қатарына жатқызылады. Тесттілеу әдісі көптеген дамыған  елдерде қазіргі білімнің ажырамас бөлігіне айналған, оқушы жастардың дайындық деңгейін және жалпы сапасын болжаудың тиімді құралы ретінде пайдаланылады.

      Тесттер мен тестілік әдістемелер XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басында дами бастаған. XX ғасырдың 20 жылдарында тест жүйесі Кеңес Одағының мектептерінде қолданыла бастап, кейіннен 1936 жылы тиімсіз деп алынып тасталған, бірақ 80 жылдардан бастап тест жүйесі қоғамның әр саласында қолданысқа кіре бастады. 1995 жылдан бастап жоғарғы оқуға түсушілер білімі осы тест жүйесі арқылы бағаланып, студенттер қабылданды. Қазіргі кезде тест оқушы білімін тексеру, өлшеу құралы ретінде және оқушы қабілетін анықтауға арналған мақсат көздейтін тесттер жүйесі оқыту процесінде қолданылуда.

    Тест  терминін тұңғыш рет Ф.Гельтон енгізді, ал оның кеңінен таралуы американдық  психолог Дж.Кеттелдің «Интеллектуалдық тесттер және өлшемдер» деп аталатын мақаласынан кейін кең өріс ала бастады.

     Тесттерді алғашқы болып білім беру жүйесіне кеңінен пайдаланудан, француз психологы А.Биненің интеллектуалдық дамуы төменгі дәрежедегі балаларға арнап таңдаған тесттер сериясын (1904 ж.) айтуға болады. Сосын АҚШ-та осы әдістеменің негізінде JQ коэффициенті ұсынылған болатын. Қазіргі заманғы талапқа сай (1986) редакцияланған нұсқасында ол бүгінгі күні де кеңінен қолданылып жүр.

     Тест  – оқушының білімін, біліктілігі мен дағдысын тексерудің ерекше түрі болып табылады. Тест тапсырмалары оқушы білімін тексеру мақсатында жүргізіледі және тест тапсырмалары оқушы білімін тиянақтауға, сабақта оқушы білімдерін тиімді тәсілмен жинақтауға көмектеседі. Көп жұмыстарда “тест” ұғымы анықталды және дамытылды. Тест (ағылшынша “test” – байқау, зерттеу, сынау) – психология мен педагогикада сыналушының білімін, біліктілігін және дағдысын, сонымен қатар психофизиологиялық және өзіндік мінездемелерін стандартталған тапсырмалардың орындалу қорытындысы бойынша өлшеу. 

     Біріншіден, тесттер  тез орындалатындығымен ерекшеленеді. Оларды пайдалана отырып, оқу материалының игерілу деңгейін жылдам түрде тексеруге және бағалауға болады.

     Мұның өзі негізінен алғанда, тесттегі тексеру тапсырмаларының жауаптарын таңдауға мүмкіншілік алу арқылы қол жеткізетін нәрсе.

     Осының  нәтижесінде, жауаптың дұрыстығына қол жеткізу уақыт жағынан алғанда тез әрі жылдам жүзеге асырылады.

     Екіншіден, көпшілік адамдар тесттерді пайдалану арқылы оқытылып жүргендердің білімі мен білігін тексеру мен бақылаудың объективтілігіне шүбә келтірмейді. Оның өзі тексеру түрінің барынша бірыңғайланған қалыпқа түсірілген түрі мен тесттердің орындалуын бағалау бақылау түріне деген субъективті көзқарастың болмауын қастамасыз етеді деп есептеледі.

     Өкінішке  орай, бағалау түріне деген субъективті  пікірді болдырмау,  оқытуды бағалаудың әділдігі мен қолжетімдігіне ықпал  етерлік факторларды түбірімен  жоя алмайды.

     Үшіншіден, тестілерді бағалау түрі ретінде қолдануға деген ықылас-ынта соңғы кездері күрт артып отыр, мұның өзі мектептерде оқушылардың білім алу деңгейінің өлшеуіші іспетті, іс жүзіндегі білім стандарттарының енгізілуіне де байланысты.

     Оқытушының  бақылау-бағалау қызметін тиімді жүргізілуі көп жағдайда, оның оқыту нәтижелерін бақылау жұмыстарын қаншалықты ұтымды етіп ұйымдастыратындығына және ол үшін пайдаланылатын бақылау құралдарының сол құралдардың әдістемелік және психика-педагогикалық талаптарына қаншалықты сәйкестілігіне байланысты болып келеді

     Қазіргі заманғы компьютерлік диагностика мен тест өткізудің әдістемелерін қолға алуға көбінесе информатика пәні оқытушылары жақын тұрады, бірақ, өкінішке орай, біздің кабинеттерімізде комьютерлік тестілер тіпті аз.

     Зерттеліп отырған тақырып, Delphi програмамалау тілінде компьютерде тест жасауға арналған бағдарлама жасауға итермеледі.

     Оқушылар  білімін, білігін және дағдысын тексеру – оқыту үрдісінің ең маңызды бөлімінің бірі. Ол оқушының үлгерімін қадағалау арқылы іске асады. Жүйелі түрде тексерудің диагностикалық, білім беру және тәрбилік маңызы зор. Дидактикалық белгілеріне қарай білімді тексеру күнделікті, алдын-ала, қорытындылау деп бөлінеді. Әдістеме бойынша ауызша, жазбаша және эксперементтік деп бөлуге болады. Оқушылар білімі мен білігін тексерудің түрлі формаларының ішінде, соңғы кезде басты орынды тест бойынша тексеру алып отыр. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     1.2. Білім беру стандарттары

     Тест-оқушының білім дәрежесін қандай екендігін  анықтайтын және ол білімді түрлі  жағдайларда қолдана білуін тексеруге  мүмкіндігін беретін тиімді жол. Сол үшін оқушыларға білім беру кезінде ең алдымен қажетті делінетін нәтижелер талаптарын анықтай отырып, білім беру сапасын арттыру мен оқушылардың білімі мен біліктілігі деңгейін бақылау  мен бағалау әдістемесінде білім беру стандарттарының атқаратын орны ерекше.

     Оқытушының  тексеру-бағалау қызметі дегеніміз  –оның педагогикалық жұмысының  аса маңызды  бөлігі болып табылады  және  стандарттар осы жолдағы  оның бірден-бір көмекшісі саналады.

     Білім беру стандарттарының енгізілуінге байланысты, білім беру жүйесінің кезекті реформасы қазіргі кезде оқыту ісіндегі жетістіктерге қатысты мәселелерді қайтадан  көкейкесті түсіп отыр. Білім беру  стандартында  білім беру мазмұнының міндетті саналатын минимумы мен қабылданған деңгейінің талаптарына қоса, қазіргі заманғы талаптарға да сай стандартқа негізделген, оқушылар орындайтын жұмыстарды  тексеру мен бағалау технологиясын жасау  жолдары  қарастырылуда.

     Талаптардың мазмұны оқыту ісіндегі міндетті нәтижелерге баға берудің критерийіне  айналып отыр. Бұл сияқты бағалауға оқушылардың білімі мен біліктілік деңгейін анықтауда,  және оның бітіруші  түлектердің стандартқа сай деңгейді көрсететін талаптарына сәйкес келетін-келмейтіндігіне  қатысты  ең дәйекті тәсіл деген баға беріліп жүр.

     Оның  үстіне, білімді, біліктілікті  тексерудің  стандарттық  типтік  бағдарламасының қажеттілігін  ескере  келіп,  анықтағанымыз - тесттің  осы  жолдағы  ең  таптырмас  құрал  екендігі.          
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     1.3. Тесттің мазмұны

     Тест  деп  сапалық  және  сандық  дара  ерекшеліктеріне  сай  түрде негізделген  стандартталған,  қысқа,  уақыт  жағынан  шектеулі  сынақтарды  атайды.

     Мақсаты  мен   мазмұны  жағынан  тест  мынадай  түрлерге  бөлінеді:

• Интеллект тестілері, бұл  ойлау  қызметі  мен  танымдық  процесстерді  дамыту  деңгейлерін  талдауға  арналған;
• Мүмкіншілік тестілері, түрліше  қызметті  меңгеру  мүмкіндігін  бағалауға  арналған; 
• Жетістіктер тестілері,  оқытудан  кейінгі  білім,  білік,  іс-әрекет  ете алуды  дамытуды  бағалауға  арналған;
• Жеке тестілер,  эмоционалды-еріктік  қасиетті  бағалауға  арналған.

     Тестілердің  барлық  түрінің  арасынан мектеп  оқушыларының  білім  деңгейін  тексеруде  көбінесе  жетістіктер  тесті  пайдаланылады.

     Тестілерді  орындаудағы  басты нәрсе –  белгілі  бір  негіздеуге сүйену,  технологиялылық – бағалау  мен  тексерудегі  бірден-бір  біртұтас  процедура.

     Тестілік  тапсырманың  құрылымы  мынадай  болуы  мүмкін: 

     Біздің  еліміздегі білім беру саласында  тестілерді қолдануға байланысты әр түрлі пікірлер қалыптасқан. Негізінен  алғанда, педагогикалық тестілердің қолайлы жақтары жоқ емес. Оқу үрдісіне қатысты ақпараттардың молдағына байланысты, білімді бақылаудың тестілік формасы оқудың уақытын мейлінше  үнемдеуге әрі тексеруді жылдамдатуға көмектеседі.  Тестілер көп жағдайда баға қоюда субъективтілікті басшылыққа алу, оқытудың икемделген жағына қарай бейімдеу дегендерге мүмкіндік ашады.

     Тестілік бақылаудағы ең басты кемшілігі, қазіргі жағдайда елімізде білім сапасын тексеруде, сапалық жағынан жүйеленбеген тест материалдарының тым көп болып отырғандығы. Мұның өзі, тестімен оқу материалын тану деңгейі мен қарапайым қосу сияқты болмашы бөлігін ғана игеруді тексеруге мүмкіндік бере алады деген пікірдің қалыптасуына түрткі болды. Тапсырманың тестілік формасы – қазіргі кездегі білім беруді ақпараттандырудағы анағұрлым тиімді тәсілі болып табылады. Ал тапсырма мазмұнының күрделілігі деңгейі білім беру стандартымен анықталады. Мектеп оқушыларының білімі мен білігіне деген талаптар, мазмұндық бағыттар бойынша  әрбір нысанның минималды түрдегі білімді меңгеруіне байланысты анықталады.  Білімді түсіну мен қабылдаудың қандай да бір деңгейіне деген талаптар, көп жағдайда конструктивті яғни біркелкі жағдайда білім игеруге қатысты қолдану болып табылады.

     Тестінің  оқыту нәтижелерін тексеруге  арналған негізгі белгілері деп мыналарды айтуға болады:

     1) Валидтілік – тексеру кезіндегі  материалдардың бақылау мақсаттарына  сәйкес келуі; 

     Валидтілік  – «тестілеудің қарастырылып отырған  материалдар мен оған қатысты  диагностикаланушы процедураға  сай келетін кешенді сипаты».  егер Нақтылы неге арналғандығына (біздің жағдайымызда ол – оқу материалын игерудің деңгейі деп есептелсін делік) баға беруге болатындай болса, тестіні валидті деп санауға болады.

     Педагогикалық тестілерге арналған валидтілік үшін ең бастысы -  белгілі бір өлшемге сай мазмұндылықтың репзенетативтілік деңгейін сипаттайтын басты құрамдастық болып табылады.

     Валидтілік  –инструментаридің және оның сапысының  сипаты деуге болады. Валидтілік құралдың қаншалықты жақсы өлшеуге қауқарлы екендігін; әрі құрал тиісті деңгейде валидті ме, оның сапалық көрсеткіші, қасиеті неде,  қаншалықты екендігінің жақсы бейнеленуін  көрсетеді.

     Тесті түрлі салада қолдану аясы, сондай-ақ,  түрлі авторлар арасында көптеген түр  мен болжамдар көзге ұрады.

        Валидтілік мазмұнды, жобалау, жарыспалы, дифференциялық, аяқ астылық және т.б. болып бөлінеді.

     2) Сенімділік – бақылау материалын  пайдалану кезіндегі тестілеу  нәтижелерінің тұрақтылығы;

     Тестінің  сенімділігін анықтаушы факторлар  төмендегідей:

• (үйретудегі) өлшемдік қасиеттерді сәйкес түрде бейнелейтін параметрлерді дұрыс таңдау;
• Тексеру мен бағалаудағы құралдардың (нақты, анық) технологиялылығы- тексеруді ұйымдастыру жайлы нақтылы нұсқау, валидтілік, тестілердің репрезентативтілігі, бағаның т.с.с. анықтығы;
• әрбір тестілеу шарттарының бірдейлігі;
• өлшеуіштің (әркелкілігі) біркелкілігі;

1. 3) Репрезентативтілік –оқытылып жатқан материалдың толыққандылығы;

2. 4) Стандарттандырылғандық-тестті жүргізу мен оның қорытындысы шығарудың бірыңғай процедурасы.

     (Оқытудағы  не бақылаудағы тестінің құрылымы– пәнді жеткілікті білуден бөлек, тест теориясы негіздерін минималды талап ететін  күрделі де сан салалы процесс. Мен шкала теориясын білуді, тест бойынша атқарылатын жұмыстардың барлығының арасынан, статистикалық сипаттағы талдауға кіретіндей мақсат ретінде қоймаймын.

     Бұл аттестациялық тестілерге арналған әзірлік сияқты тестілеу орталықтарының жұмысы болып табылады. Бақылаудың тестілік түрі бақылаудың басқа жалпы қолданыстағы түрлерін алмастыра алмайтынын, тек қана оларды тиімді пайдалана отырып, оқыту уақытының барынша қызықты өтуіне мүмкіндік туғызатынын атап өткен жөн.

3. Іріктеліп алынған тақырыптың теориялық жағын зерттеп алу арқылы, мен мектепте оқушылар арасында пән бойынша жүргізілетін тестілеудің мәселелерін шешуге тырыстым.

     Мұғалімдер  арасында жүргізілген сұрақ-жауап нәтижесінде, тестімен жұмыс істеудің барша жұртшылықты қызықтыратындығын түсінікті болып отыр: тестілеу бойынша шығып жатқан кітапшаларға, арнайы мамандардың ұсынулары бойынша журналдардағы мақалаларға,  Internet желісінен жаңа сипаттағы әдістемелік жаңалықтарды тауып алып оқуға қатысты, семинарлар мен курстарға, өз еліміздегі және шетелдердегі тестілеу өткізу бойынша түрлі әдістемелерді тауып оқу сияқты нәрселерге, жалпы алғанда, тестілеуге қатысты мәселенің кез-келгеніне көпшілік тарапынан әрдайым қызығушылық байқалып отыратындығы осыны көрсетеді.

     Бірыңғай  мемлекеттік емтиханды енгізуде (БМЕ) мемлеттік деңгейде пәндер бойынша  тест түрінде эксперимент енгізілуде.  Көптеген оқытушылар қандай да бір  тақырып бойынша, оқушы даярлығын  бағалауға арналған тест жүргізудегі өз тәжірибесінде пән бойынша дайын тестілерді тауып алып, оларды ұдайы пайдаланып отырады. Алайда айта кетерлігі – ондай дайын тестілердің көп жағдайда табыла бермейтіндігі, не болмаса қолда бар тестілердің тиісті деген талаптарға жауап бермеуі, не болмаса, ол тестілерді пайдалануға сұрақтардың барлық тақырыптарды қамти алмауы сияқты кедергілер кездесіп жатады.  Сондықтан, оқытушы тест бойынша басылымдарда мақалалары жарияланып жүрген мамандардың әдістемелері мен кеңестеріне сүйеніп, өз тарапынан тест құрастырып жатады.   
 
 
 
 
 
 
 

1.4. Программалық қамтылуға толық сипаттама

     Программа қазіргі уақыттағы программмалау  технологияларымен танысқысы келгендер  үшін арналған. Бұрын Fortran, Pascal, C сияты  тілдің анықтамасы бар кітапты оқып, программалаушы болатын болса, кейінгі Windows-тың жалпылама 32-разрядты жүйеге көшуіне байланысты, жағдай өзгерді. Windows-тағы жұмыс тек мамандарға тән болатындай күрт қиындады. Қалыптағы құрылымдық программалаудың орнына офистік, деректер қорымен жұмыс үшін, Internet-те жұмыс үшін, т.б. сияқты қосымшаларды құруда қолданылатын көптеген технологиялар үшін негіз болып табылатын объектілі негізделген программалау келді. Қазіргі уақытта программалаудың басқа ерекшелігі жобаны өңдеуде жиі бірнеше программалық құралдарды бірдей қолдану болып табылады. Сәйкесінше бұл программалаушының бірнеше программалау тілін білу керектігін білдіреді. Мысалы, егер қолданушы деректер қорымен жұмыс үшін программа құрғысы келсе, оған жоғарғы дәрежелі программалаудың біреуін және SQL тілін білуі керек. Ал егерде Internet-пен жұмыс үшін қосымша құру керек болса, онда кем дегенде жоғары дәрежелі тілдің біреуі және HTML-Web-беттерді құру тілдері қажет болады.

     Программалаушылар мен программалауды енді бастап жатқандар  үшін Borland (Inprise) фирмасы үлкен көмек көрсетті. Ол программаны өңдейтін қуатты және әмбебап құралы – Delphi-ді шығарды.

     Delphi – Windows операциялық жүйелерінде  негізделген программаларды өңдеу  ортасы. Delphi-де программалар көрсеткіштік  проекциялаудың қазіргі уақыттағы технологиялары негізінде құрылды. Delphi-де программалар Turbo Pascal-дың мұрагері және жетілдірілген түрі болып табылатын Object Pascal тілінде жазылады. Turbo Pascal программалау тілі программаларды өңдеу құралы және программалауды үйрету құралы ретінде танымал. Бұл танымалдық тілдің қарапайымдылығымен, компилятордың жоғары сапалылығымен, өңдеу ортасының ыңғайлылығымен түсіндіріледі. Бірақ программалау технологиялары бір орнында тұрмайды, Borland фирмасының ізденісі негізінде (1998 жылдың сәуірінен бастап Inprise Corporation) Turbo Pascal тілінің орнына объектілі бағдарланған программалаудың концепциясын тұжырымдайтын Object Pascal тілі келеді.

     Delphi және Object Pascal ұзақ уақытқа созылған  эволюцияның нәтижесі болып табылады. Delphi-дің көмегімен консольды қосымшалардан бастап деректер қорымен және Internet жүйесімен жұмыс үшін қосымшаларға дейінгі әр түрлі программалар типтерін құруға болады.

     Мамандардың ойынша Windows үшін Delphi “қазіргі уақытқы  компьютерлік индустрияның ең көрнекті құралының бірі” деп саналады. Бұл сөз жарнама емес, техникалық кітаптың кіріспесінен алынған¹. Бұл сөзді “Барлық әлем программалаушылары Delphi программалауды қайтып рахат қылды дейді WindowsTech Journal Windows ортасында программалау” туралы журналдың редакторы Дж.Д.Хильдебранд: “Бұл құрал біздің бар өмірімізді өзгертеді”- деген.

     Жаңа  программалау жүйесінің пайда болуы  біздің елге де танымал. Біздің маман-программалаушылар  да бұл көрнекті программалық  құралды  меңгеріп, қолдану үстінде.

     Delphi – программалау жүйесінің ең жаңасы, сонымен қатар ол программалауды жаңа үйренушілер үшін де тиімді. Delphi өте жоғары дәрежелі программалау жүйесі болып табылады. Ол компьютермен басқарудың үлкен бөлігін өзіне алады. Әдеттегі программалау жүйелеріне қарағанда Delphi “программалаушы орнына” программа мәтінінің мәнді бөлігін өзі жазады: объектілерді сипаттау, процедуралар тақырыптары т.б. Қолданушыға қалғаны программаның жеке әрекетін анықтайтын керекті жолдарды теру. Delphi-ден жүктелетін мысалдар арасында мәтіндік ақпараттарды және кескіндері бар деректер қорын қарастыру және өңдеу программасы бар.

     Delphi ортасы алғаш рет іске қосылғанда, жүйе жұмыстың маңызды бөлігін  орындайды. Біріншіден ол қолданушы  программасы үшін стандартты  терезе құрады (Delphi-де ол әдетте  Форма деп аталады) және ол бірден экранда көрініп тұрады. Екіншіден, бұл форманы экранға орналастыру үшін керек ұзын программа мәтіні өңделген. Енді қолданушы өзіне қажетті нәрсені орындай алады. Мысалы, стандартты объектілердің қарапайымын – батырманы таңдасын. Экранның жоғарғы жағында құрал саймандар тақтасынан батырманың кескінін тауып, тышқанмен шерту керек. Бұл әрекетпен жүйеге батырма керек екенін білінеді. Сайманды  форманың қай жеріне орналастыру керектігін көрсету керек. Керекті орынға тышқан курсорын апарып, оны шерту қажет сонда батырма кескіні пайда болады. Қажет болса оны  тышқан көмегімен жылжытуға немесе оның өлшемдерін өзгертуге болады.

     Батырма пайда болғаннан кейін программа  мәтіні ұзарып, Delphi автоматты түрде  керекті сипаттауды қосты. Осы сәттен бастап іске асырғанда не шыққанын көруге болады. Программаны іске асырып, экранда Windows-тың стандартты терезесін және онда орналасқан батырманы көруге болады. Құру процесіне қарағанда программаны іске асыру сатысында саймендар “жанданады” – яғни батырманы тышқанмен шертсек, ол басылатынын көруге болады. Бірақ басқанда ештеңе өзгермейді, өйткені керекті іс-әрекеттер коды жазылған жоқ. Сонымен клавиатурадан еш нәрсе термей Windows-қосымшасы іске асырылды.

     Енді  батырмаға қандай да бір әрекет жасатып  көз жеткізуге болады. Ол үшін программаны бастап жазу керек. Құру режиміне өтіп, батырма бейнесінде тышқанмен екі рет шерту керек. Сонда Delphi-дің программа мәтінін шығарғанын және маркерді мәтін енгізуге қажетті апарғанын көруге болады. Бұл жерге  Form1.Color:=clAqua жолын теру керек.

Мұндағы Color (түс) - Form1-дің  (өңделетін форма) түсін clAqua (cl әріптері түс екенін көрсетеді, ал Aqua – 16 стандартты түстердің бірі) мәніне меншіктейді. Программаны қайта  орындау арқылы батырманы басып  форманың түсінін өзгертетінін көруге болады. Бұл айтылған мысал Delphi ортасының жұмыс стилін көрсетеді.

     Delphi-көрсеткіштік  жүйесінің  көрнекті артықшылығы  саймандарды экранға орналастыру,  оның бастапқы мәндерін (өлшемдері,  түсі, т.б.) меншіктеу форма құру  сатысындағы программаны жазусыз жүзеге асыруында болып табылады. Ол үшін Объектілер Инспекторы терезесі арналған, мұнда таңдалған сайманның барлық қасиеттері, оның бастапқы мәндері тізілген. Олардың әрқайсысын өзгертуге болады. Оны программаны іске асырғанға дейін экраннан көруге болады. Графикалық көрнісі бар объектілермен жұмыстың мұндай әдісі көрсеткіштік программалау деп аталады. Delphi көрсеткіштік программалаудың жалғыз жүйесі емес, бірақ бұл қазіргі кездегі ең кең таралған ең жақсы біртұтас құралған жинаған түрі.

      Қазіргі кезде  Delphi ортасы - әртүрлі Windows қосымшаларын құру үшін Borland қолданбалыларын дамытуда кең сұраныспен қолданылып, танымал нысанды-бағдарлы программалық жүйе болып табылады. Оның негізі Object Pascal тілінен тұрады. Delphi ортасы күрделілігінің дәрежесі әртүрлі қосымшаларды визуалды программалау технологиясын қолдану негізінде жылдам құруға мүмкіндік береді.

      Курстық жұмыста компоненттер және оның кескінімен ақпарат(мәтін) шығарылатын сондай-ақ, енгізу мен өңдеуге арналған әрекет техникасы қарастырылған. Осы мақсатта тізімдермен жұмыс техникасы мен құралдары және ақпараттарды өңдеу мүмкіндігі бар компоненттер сипатталады. Сонымен қатар қосымшаның қолданушы интерфейсінің көп тараған элементі болып саналатын мәзір(бас және жанама) жұмыс техникасы мен оның жұмысын  басқаратын компоненттер сипатталады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     1.5. Delphi ортасымен танысу

     Borland корпорациясы аз ғана мерзім  ішінде Delphi 7–ің негізгі версияларымен  бірнеше модификацияларын шығарды. Delphi 7 версиясында өте көп өзгерістер  енгізілген. Программалармен қамтамасыз етудің тиімді өңдеу құралдарын қажет ету “жылдам жасау” ортасы деп аталатын программалау жүйелерінің пайда болуына алып келді. Мұндай ортаға мысал ретінде Borland Delphi жатады. Жылдам жасау RAD – жүйесінде “Rapid Application Development” жүйесінің негізі визуалды жобалау және оқиғаны өндеуді программалар технологиясы жатады, оның мағынасы өңдеу үнемсіз жұмыстың көп бөлігін өзіне алады да, программистке диалогты терезелерді және оқиғаны өңдеу функциясын құрастыру жұмыстары қалады. Ортада қатаң типтелген объектіге бағдарлы тілі қолданылады, оның негізіне Object Pascal (Turbo Pascal жалғасы) жатады. Delphi әр түрлі программаларды құруға мүмкіндік береді: қарапайым біртерезелі қосымшалардан тармақталған дерекқорларды басқару программаларына дейін. Delphi-дің ұлғайтылған мүмкіндіктері графикпен, мультимедиямен, дерекқорларымен жұмыс істейтін және динамикалық құрылымдармен қосымшаларды құруға мүмкіндік береді. Delphi-дің айрықша ерекшелігі .NET технологиясының сүйемелдеуі болып табылады.

     Жалпы қазіргі уақытта Delphi, MathCad, Maple туралы алған білімдердің болашақ мамандар және қоғам үшін маңызы өте зор. Қазір осындай пәндерді игеру үшін көптеген оқудықтар мен оқу-әдістемелік нұсқаулар жазылуда. Мысалы, Delphі ортасымен танысып және онда жұмыс жасап үйренуде Фаронов, Культин Н секілді жазушылар еңбектерінің маңызы зор болса, ал компьютерлік математикамен танысуда жазушы В.И.Дьяконовтың еңбектерінің орны ерекше.

     Бұл тәжірибе алудың мақсаты студенттердің  информатика, программалау технологиялары, компьютерлік графика пәндерінен алған білімдерін ары қарай жалғастыру, жоғары курстарда оқытылатын пәндер туралы алғашқы түсінік беру, сонымен қатар студентті таңдаған мамандығының ерекшелігімен таныстыру және ол туралы түсінігін тереңдету болып табылады.

     Бұл есеп беру құжаты бес бөлімнен тұрады. Олар: кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды  және пайдаланған оқулықтар тізімі. Негізгі бөлімде студенттің тәжірибе алу барысында Delphi, MathCad, Maple орталары мен желілер туралы алған білімдері  толығымен сипатталады.

           Delphi программалау тілінің түп  негізі – Pascal. Бұл тілді құрылымдық  программалауды оқып-үйрену үшін  арнайы ағылшын профессоры С.Вирт  жасаған. Delphi – бұл Windows операциялық жүйесінде жұмыс істеуге арналған программалауды жетілдіру ортасы. Delphi ортасындағы программалар объектілі-бағдарлангған программаларды қолдана отырып, визуалды жобалау жаңа технологиялар негізінде құрылды.

         Delphi – бұл бірнеше маңызды  технологиялардың амалы болып  табылады:

• машина кодының жоғары өнімді компиляторы;
• компоненттердің объектілі-бағытталған моделі;
• программалық  түп тұлғалардан қосымшаларды визуалды құру;

деректер  базасын құруға арналған кең көлемденетін құралдар.

          Delphi-ге қондырылған компилятор  «клиент -сервер» архитектурасында қосымшаны құру үшін қажетті жоғары өнімділікті қамтамасыз етеді және де компилятор компиляторға ұқсамайды, Delphi-де компиляция өз машиналық  кодына тікелей өндіріледі, сол мезгілде р-код аталынатынға программаны айналдыратын, сонан соң виртуалды р-машинаға түсіндірілетін компиляторлар болады. Бұл дайын қосымшаның шын мәнісінде жылдам әрекет етуіне әсер етпей қоймайды.

      Windows-тағы оқиғалық модель түсіну  және түзету үшін әрқашан күрделі  болатын. Delphi объектілі-бағытталған  программалаудың және оқиғалар бойынша басқаруы бар программалаудың әдістері мен тәсілдерін игеруді жеңілдетуге мүмкіндік береді.

         Windows ортасында дәстүрлі түрде  интерфейсті жүзеге асыру өте  күрделі. Бірақ дәл осы Delphi –дегі интерфейстің өңделуі   қазіргі кезде өте қарапайым болып табылады.

      Delphi- көп сатылы оқытуды жүзеге  асыратын көп мүмкіндікті жүйе. Delphi-ді бірнеше сатыда оқып  қолдануға болады:

• программалаусыз көрсеткіштік объектілермен жұмыс;
• күрделі программа жазып, жүйенің дайын саймандарын қолдану;
• Паскаль тілінде өз саймандарын құрып, оларды стандартты ретінде Delphi-дің саймандар палитрасына қосу;
• Практикада пайдалы аяқталған Windows-қосымшаларды өңдеу.

         Delphi-дің негізгі  құрамды бөліктері  мыналар:

• Пішіндер дизайнері (Form Designer);
• Бастапқы текст редакторының терезесі (Editor Windows);
• Компоненттер палитрасы (Component Palette);
• Объектілер инспекторы (Object Inspector);
• Анықтама (On-line Help).

Delphi ортасының жалпы интерфейсі төрт  негізгі терезеден тұрады.

     Delphi-де пішіндер дизайнері мен бастапқы текст редакторының терезесі аралығында ауысып, көп уақытын өткізіп алады.

       Delphi-дегі пішіндер дизайнері кең  түсінікті және пайдаланылғында  қарапайым. пішіндер дизайнері  алғашқыда бір бос терезеден  тұрады, сонан соң компоненттер  палитрасынан таңдап алынған алуан түрлі объектілермен толтыруға болады.

       Пішіндер дизайнерінің барлық  маңыздылығына қарамастан, негізгі  уақытты өткізетін жері редактор  болып табылады. Логика программаның  қозғаушы күші болып келеді  және редактор оны кодтаушы  орыны болады.

        Пішіндер дизайнерінің сол жағында  объектілер инспекторы орналасқан. Объектілер инспекторындағы ақпарат  формада таңдап алынған объектіге  байланысты өзгереді. Маңыздысы,  әрбір компопнент нағыз объет  болаып табылады және оның  түрі мен тәртібін обьектілер инспекторының көмегімен өзгертуге болады.

         Объектілер инспекторы екі беттен  тұрады, оның әрқайсысын берілген  комоненттің тәртібін анықтау  үшін пайдалануға болады.

        Бірінші беті- бұл қасиеттер тізімі, екіншісі- оқиғалар тізімі. Егер де белгілі бір компонентпен байланысты бір нәрсе өзгерту қажет болса, әдетте оны объектілер инспекторында жасауға болады. Мысалы, Caption, Left, Top, Height, және Width қасиеттерін өзгерте отырып, Tlabel компонентінің аты мен көлемін өзгерте аласыз.