1904-1905 орыс -жапон соғысы
ОРЫС-ЖАПОН СОҒЫСЫ
Орыс-жапон соғысының басталуы, барысы
XIX ғ. аяғы – XX ғ басында дүние бөлiнiп болған, ендi оны қайта бөлiсуге күрес қыза бастады. 1904 жылға қарай Ресей Манчжурияда, Ляодун түбегiнде, Кореяда бекiдi. Орыстардың жапонияға ешқандай территориялық таласы болған жоқ, олар тек қолындағысын сақтағысы келдi. Ал Жапония болса, соғысты пәрмендi дайындық үстiнде болды. Ол Ресейдi экономикалық және саяси тұрғыдан ұтымды аймақтардан ығыстырғысы келдi. Жапония барлық Қиыр Шығысты, Байкал, Сахалин, Чукотканы қамтитын орасан зор жердi жаулап алуды көздедi.
Бұдан бұрынырақ, 1888 жылы Ресей флот құру бағдарламасын қабылдаған болатын. Бұл бағдарлама бойынша Ресей 119 соғыс кемелерiн жасауы керек болып, оның iшiнде 40 шақты ауыр кемелер – броненосецтер, крейсерлердi де жасау көзделген. Кемелер саны бойынша Ресей Жапониядан басым болды (Ресей – 119, Жапония - 89). Бiрақ, Қиыр Шығыста Ресейдiң 63 кемесi болған және орыс кемелерi сапасы жағынан көп артта едi, себебi Ресей кемелерi ескi модельде болған.
Ресейдiң әскери күшiнiң саны да Жапониямен салыстырғанда едәуiр көп болды. 1904 жылға қарай Ресейде 1 млн. 135 мыңдық армия және 3,5 млн. адам запастағылар мен жасақшылар болды. Ресей үкiметi кiшкентай Жапонияның бiрiншi болып шабуыл жасайтынына сенбедi, сондықтан құрлықтағы армияның негiзгi бөлiгiн батыс және оңтүстiк шекаралар маңында ұстады. Ресей мәселесi темiр жолдардың өткiзу мүмкiншiлiгiнiң өте төмен болуына және осыған байланысты армияның қозғалу жылдамдығы өте төмен болуы едi. Бiр ай iшiнде темiр жолдар арқылы тек екi дивизияны тасымалдау мүмкiн едi. Сондықтан, соғыс қимылдарының басталуына Ресей тек 98 мың әскер шоғырландыра алды.
Жапония
соғысқа әлдеқайда жақсы
1904 жылы 27 қаңтар қарсанында Жапон
флотының Порт-Артурдағы орыс
эскадрасына және Чемульпо
Бұл
шабуылға жапон флотының барлығы
дерлiк қатысқан. Яғни, адмирал Того
бастаған негiзгi күштер – Порт-Артурға,
ал адмирал Уриу бастаған эскадра -
Чемульподағы кемеге қарсы бағытталады.
Олар шабуылды түнде бастаған себебi,
Порт-Артурдағы орыс эскадралық броненосецтер
мен крейсерлердiң
Вице-адмирал
Макаров, Қиыр Шығыстағы саяси жағдайды
және жапондардың мiнезiн бiле отыра,
теңiз министрлiгiнiң
Сасэбодан шыққан адмирал Того
27 қаңтар қарсанында Порт-
27 қаңтар күнi адмирал Того
Порт-Артурға тағы да жылжыған
кезiнде оның мынандай мақсаты
болады: түнгi миноносецтердiң торпедалық
шабуылынан аман қалған орыс
кемелерiн жойып, өзiнiң
Бұл кезде орыс кемелерi
Ал, Чемпульподағы тең емес
Құрлықтағы соғыс қимылдары
Порт-Артур қорғанысының стратегиялық маңызы зор едi. Қамал гарнизоны Жапонияның 200 мың армиясын және барлық дерлiктей флотын ұстап тұрды. Жапондар бұл жерде 110 мыңдай адамнан және 15 соғыс кемелерiнен айырылды. Осы Порт-Артурды қорғау 1904 жылдың желтоқсанына дейiн жалғасты. Қала 6 генералды шабуылға тойтарыс бердi. Бiрақ күштер әлдеқайда тең емес едi, сондықтан қала жау қолына берiлдi. Қамалдың берiлуi жапондарға 3-шi армиясын босатуға, орыс флотының көзiн жоюға, 610 зеңбiректi басып алуға, 32 мың адамды тұтқындауға мүмкiндiк бердi. Порт-Артурдың құлауы, орыс-жапон соғысының аяқталуын алдын-ала шештi. 1904 жылдың 28 шiлдесiнде Порт-Артур эскадрасы Владивостокқа өту мақсатында порттан шықты. Жапон эскадрасымен шайқас күндiзгi 12-ден түңге дейiн болды. Бiр де бiр орыс, не жапон кемесi суға батпағанмен екi эскадра да көптеген жарақаттар алды. Орыс кемелерiнiң жартысы Порт-Артурға қайта оралды. Орыс әскерлерiне көмекке Қара теңiз және Балтық флоттарымен адмирал Рождественский қолбасшылығымен кемелердiң қосынды отряды жасақталды. II Тынық мұхит эскадрасы кемелердiң барлық түрлерiнен жиналған қосынды солянка едi.
1905 жылы дүниежүзi тарихында манчжур
далаларындағы Мукден және
Мукден
түбiндегi шайқасқа 5-24 ақпан аралығында
екi жақтан 660 мың солдат қатысты. Ұрыс
орыс әскерiнiң шегiнiсiмен
Порт-Артур құлағаннан кейiн орыс эскадрасының жорық мақсаты пайдасыз болып қалды. Бұйрық өзгертiлдi. Эскадралардың соңғы келу нүктесi ретiнде Владивосток белгiлендi. 1905 жылы соғыс қимылдары аймағына 2-шi және 3-шi Тынық мұхит эскадралары келiп жеттi. 1905 жылдың 15 мамырында Цусима бұғазында орыс эскадрасын жапон эскадрасы қарсы алды. Орыстардың 30 соғыс кемесiне қарсы, жапондар 120 кеме қойды.
Цусима шайқасы орыс әскерлерi үшiн жан түршiгерлiк болды. Ұрыс барысында 11 орыс кемесi, оның iшiнде 5 броненосец өз қатарынан шықты. Ұрыс аяғында барлығы 19 кеме суға батты, 5 кеме тұтқындалды, тек 3 крейсер ғана бейтарап порттарға өтiп кеттi; Владивостокқа крейсер “Алмаз” бен екi миноносец өте алды. 14-мыңдық команданың 5 мыңнан астамы мерт болды.
Цусима
шайқасында орыс флоты жеңiлуiнiң
басты себептерi - жапон флоты
күшiнiң өте үлкен
Ляояндағы
шайқас. Жапондықтар Порт-Артурда
шабуылын жүргiзе отырып, Манчжурияда
өздерiнiң операцияларын
Куропаткин бастаған әскер Ляоян қаласында өздерiнiң позициясын нық орнатқан. Соғыс барысында бiрiншi рет ресейлiктер осындай үлкен салмақты артиллерияға және жақсы позицияға ие болған. Ал, жапон әскерiнiң жан-жақтан қорғайтын қарулы күштерiнiң жағдайы нашар етiн. Бұның барлығы, Ресейдiң жеңiске жетуiне үлкен мүмкiндiк берген. Бiрақ дәл осы шайқаста патша әскерiнiң көптеген кемшiлiктерi байқалды. Соның iшiнде Куропаткиннiң әскерi өзiнiң әлсiздiгiн көрсеттi. Осы әлсiздiктi байқаған жапон қолбасшысы Куроки әскерiне Тайцзыхэ өзенiнiң оң жақ жағалауына өтiп, Ресей әскерiнiң сол флангын жаулап алуға бұйрық берген.
Куропаткиннiң қол астында, жапон қолбасшысына қарағанда, әскер саны үш есе көп болған. Осыдан Куроки әскерiнiң барлығы қырылу қажет болатын. Соғыс барысында мұндай жеңiске жету мүмкiндiгi болмаған етiн. Ал Куроки болса, бұл жағдайды түсiнiп ендi артқа шегiнейiн деген кезде, Куропаткиннiң өз-өзiне сенiмсiз iстердiң жүргiзгенiн байқады.
Жапон әскерi соғыста өз әскерiнiң 20% жоғалтса да, Ляоянды жаулап алады. Ресей болса, бұл соғыс барысында 17 мың адамды жоғалтады. Патшалықтың бұл соғыста ұтылуы, ресей халқының наразылығын тудырды.
Шахэдағы шайқас. Ресей әскерi артқа қарай шегiнiп Мукденде тоқтайды. Ендi Куропаткин соғыс жүргiзудiң басшылығын өз қолына алуды ойластырады. Бұл шайқаста да жеңiске жетудiң барлық мүмкiншiлiктерi Ресейдiң үстемiнде едi. Бiрақ қайтадан Куропаткиннiң соғыс жүргiзу жоспары сәтсiз болып шықты.
22
қыркүйек күнi өзiнiң жарты
Шахэдағы шайқас Порт-Артурға көмектесе алмады. Ол Куропаткин басқарған әскердiң әлсiз және жарамсыз екенiн байқатты. Ал Шахэда тоқтаған жапондықтар ендi Порт-Артурды аяғына дейiн жаулап алуды мақсат еттi.
Қорытындылай келе, Ресей империясының
соғыста жеңiлуiнiң келесi
Порт-Артурдың
құлауы царизмнiң соғыста ең iрi әскери-саяси
жеңiлiсi болып табылады. Осы оқиғаға
арнайы жазған мақалаларында В.И. Ленин
самодержавие жеңiлiсiнiң себептерiн
айтты: “…Генералдар мен қолбасшылар
мүлдем қабiлетсiз және құрыған бiреулер
екен… Самодержавиелiк
Соғыс өнеркәсiп өрлеуiне апарды. 1904 жылдың бiрiншi жартысындағы өнеркәсiптiң жекелеген салаларында жандану аз ғана болды және жылдың аяғында аяқталды.
Соғыс барысында жеңiстерге қолы жеткенiмен, Жапония асқан тапшылық жағдайында болды. Оның қаржылық және адамдық мүмкiншiлiктерi бiтуге таяу болды. Мұндай жағдайда жапон империалистерi соғысты ары қарай жалғастыру аса қажетсiз және, керек болса, қауiптi деп түсiндi. 1905 жылдың жазына қарай халықаралық жағдай да өзгердi. Англия мен АҚШ-тың билеушi топтары, бұған дейiн Жапония мен Ресей арасындағы соғыс өртiн тұтатып, өршiтiп келсе, ендi соғыстың тезiрек аяқталуын тiледi. Себебi, Англия ендi барлық күшiн германдық бәсекелесiне қарсы жұмсамақ болды. Бұдан басқа, Үндiстанда ұлт-азаттық қозғалысының көтерiлуiне байланысты Англия Жапониямен одақтық бiтiмге, оның Шығыс Азиядағы ағылшын отарларына бақылау жасауға қатыстыратын жаңа шарттар еңгiзудi ойлады.
Ал, АҚШ Ресей мен Жапонияның бiр-бiрiн әлсiретуi Қиыр Шығыста американ экспансиясына кеңiрек мүмкiншiлiк бередi деп есептедi. Жапон үкiметiмен келiссөз барысында, олар өздерiн ағылшы-жапон одағының ресми емес қатысушысы деп жариялап, егер Жапония Құрама Штаттар басып алған Филиппин аралдарына тиiспейтiнiне кепiлдiк берсе, олар Жапонияның Кореяны басып алуын мойындауға дайын екендiктерiн айтты.
Қорыта келе 1905 жылдың наурызында американ
үкiметi Манчжуриядағы темiр жолдарды сатып
алуға ұсыныс жасады, сөйтiп оларға басты
рольдi американ монополиялары атқаратын
“ұлтаралық бақылаулар” алуды ұсынды.
Кейiнiрек, американ қаржы капиталының
ең қуатты топтары, соғыс барысында Жапонияға
қаржылық көмек көрсеткен, ендi Оңтүстiк
Манчжурия темiр жолын пайдалануға құқықты
екенiн алға тартты.
2.2 Соғыстың аяқталуы. Портсмут бейбiт бiтiмi
1905
жылдың 8 маусымында құрама Штаттар
президентi Теодор Рузвельт
Орыс-жапон бейбiт келiссөздерi 1905 жылдың тамызында Портсмут (АҚШ) қаласында басталды. Америка Құрама Штаттары мен Англияның қолдауымен жапон делигациясы Портсмутта орасон зор талаптар қойды. Оның iшiнде, Жапония Ресейден соғыс контрибуциясын, оған қоса, орыс жерiнiң бiр бөлiгi – Сахалин аралын алмақшы болды. Келiссөздерге қатысушылар назары ортасында осы екi негiзгi жапон талабы болды. Манчжурия мен Кореяға тиiстi, царизм ең басынан Жапонияның Манчжурияның оңтүстiгiндегi үстем болуын мойындауға келiсiп, iс жүзiнде Кореяға қандай болмасын қол созудан бас тартты. Орыс өкiлеттiсi Виттенiң Сахалин мен контрибуция сұрақтарына қарсылығына жолығып, жапон өкiлеттiсi Комура келiссөздердi үзуге дайын екенiн мәлiмдедi. “Ортадағы” ретiнде келiссөзге қатысып отырған Т.Рузвельт Ресейге, Жапония пайдасына жеңiлдiк жасатқызу мақсатымен, қысым жасай бастады. Сол бағытта астыртын Германия мен Франция үкiметтерi де қимыл жасады. Патша үкiметi жапондардың жерлерден беру және контрибуция төлеу жөнiнде талаптарын қабылдамағаннан кейiн, жапон үкiметi Комураға бейбiт бiтiмге қол қоюды ұсынды. Бiрақ, бұл ұсыныс туралы бiлмеген патша, соңғы заматта Сахалиннiң оңтүстiк бөлiгi мен оған қатысты аралдарды беруге және Жапониядағы орыс тұтқындарына қажет қаражатын төлеуге келiстi.
Сонымен қатар, Ресей
Портсмуттық
келiсiм бойынша Ресей
Бейбiт
келiсiм мен соғыс кезiнде
Осы сұрақтар бойынша баптың
ең соңғы текстiнде былай
Өзiнiң нашар жағдайына қарамастан патшалық Жапониямен бейбiт келiсiм жасауды көздедi. Ол осы келiсiм арқылы, 1905-07 ж.ж. басталған буржуазиялық демократиялық революцияға дайындалу үшiн, бұл соғыстан құтылғысы келдi.
1905
жылдың 5 қыркүйегiнде Портсмут бейбiт
бiтiмiне қол қойылған кезде,
Жапонияға Қытай жерiнiң бiр
бөлiгi-арендалы Квантум
Осы Портсмут бейбiт бiтiмi нәтижесiнде Ресейдiң Қиыр Шығыстағы позициясы мүлдем өзгерiп нашарланды. Себебi ол Ресейдiң Тынық мұхитына шығу мүмкiндiгiнен айырды. Тiптi, Сахалиндi Жапонияға бергенде, Ресейдiң Камчатка және Чукоткамен қарым-қатынасы бақыланып отырды.
Сонымен,
Жапон милитаристерi бастаған соғыс
осылай аяқталды. Патшалық Ресейдiң
жеңiлуi мен Портсмут бейбiт бiтiмiнiң
нәтижесiнде халықаралық
1904-1905 ж.ж. орыс-жапон соғысы XX ғасыр басында болған ағылшын-бур, американ-испан соғыстары сияқты империалистiк соғыстар қатарына жатады. Оның тереңiнде жатқан себеп, В.И. Ленин көрсеткендей, империалистiк державалар арасында бүлiнiп бiткен дүниенi олардың өзгерген күш-салмағына сәйкес қайта бөлiске салу едi. Қиыр Шығыстағы осындай себеп Ресей мен Жапония арасындағы қатынастарды мейлiнше шиелiнiстiрiп соғысқа итермеледi.
Ресей мен Жапонияны соғысты
бастауға итермелеген Қиыр
Соғысқа Ресей мен Жапония
әртүрлi дәрежеде дайындалды. Орыс
империализмi Ресей
Жапония соғысты жарияламай, тұтқиылдан,
Порт-Артурға шабуылдаудан
Соғысты ары қарай
Курил
аралдарында қоныстанған
Соғыстан екi империалистiк ел
әртүрлi шықты: жапон империализмi
Азия құрлығын ары қарай
Деректер
мен әдебиеттер
- Левицкий И.А. Русско-японская война 1904-1905 г.г. –М.,1936.–384с.
- Кузнецов Ю.Д. История Японии. –М.,1968. –223 с.
- Эйдус Х.Т. История Японии с древнейших времен до наших дней. –М.,1968. –223 с.
4. Всемирная история. М., 1957 г., т.VII
- 1905 год. Революция
- 1916 ж ұлт азаттық көтеріліс
- 1916 жылғы Қазақстандағы ұлт азаттық көтеріліс
- 1916 жылғы Қазақстандағы ұлт азаттық көтеріліс
- 1916 жылғы Қазан революциясы
- 1916 жылғы ұлт азаттық көтеріліс
- 1916 жылғы ұлт азаттық қозғалыс
- 184-ФЗ «О техническом регулировании»
- 1866 – 1905 Рождение НЕСТЛЕ и первые шаги
- 18th Century Literature Essay Research Paper 18th
- 18 ғасырдың бірінші ширегіндегі қазақ хандығының ішкі және сыртқы жағдайы
- 18 ғасырдың ортасындағы Қазақстан
- 18 ғасыр соңында ірі техниканы ойлап табуы
- 1900-1950 гг: открытия и изобретения