Судың өнеркәсіптегі орналасуы мен өркендеуіндегі рөлі
Қазақ Мемлекеттік Қыздар Педогогикалық
Университеті
Судың өнеркәсіптегі
орналасуы мен өркендеуіндегі
рөлі
2011 жыл
Кіріспе
Негізгі бөлім
а) Судың жер бетінде кездесетін үдерістерге әсері және халық
шаруашылығында атқаратын рөлі
ә) Судың СЭС-ғы маңызы
б) Су энергетикасы, су техникасы құрылыстары
в) Табиғат суларының қазіргі жай-күйі
Қорытынды бөлім
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Судың табиғатта, жалпы
Қазіргі ғылыми-техникалық өркениет
заманында – суды тұтыну
Судың жер бетінде кездесетін үдерістерге әсері және
халықшаруашылығында атқаратын рөлі
Су бүкіл жер бетінде, табиғат аясында кездесетін барлық үдерістерге және адамзаттың тұрмыс-тіршілігіне үлкен рөл атқарады. Су – зат алмасу мен ағзалар дамуына қатысатын негізгі орта. Адамзат өмірі мен мәдениеттің дамуы көне замандардан бері сумен тығыз байланысты. Ол қазір өнеркәсіпте, энергетикада, ауыл шаруашылығы мен балық шаруашылығында, медицинада және т.б болып жатқан басқа да ғылым салаларының зерттеу обьектісі.
Табиғатта тоқтаусыз жүріп
Жер асты сулары жалпы көлемі жағынан теңіздер мен мұхиттардағы сулардан кейінгі екінші орында. Су жердің терең қабаттарына дейін ұшырасады. Аса тереңдіктердегі зор қысымға байланысты таза су сұйық күйінде өте жоғары температураларда да (300 С жоғары) кездеседі, ал әр түрлі тау жыныстарымен араласуы арқылы пайда болған ерітінділер + 400 С дейін жоғары температурада сұйық күйінде болады. Жер асты суларының ең төмендегісі шамамен жер бетінен 13-14 км тереңдікте. Одан тереңде су бу күйінде кездесуі мүмкін.
Судың еріткіш ретіндегі рөлі
аса зор, себебі заттардың
Судың маңызы әсіресе жер
Биологиялық өмірде су зат
алмасу мен ағзалардың дамуын
қамтамсыз ететін бірден-бір
Атмосферадағы су жазда жерді құрғап қалудан сақтаса, қыста аса суып мұздыққа айналып кетуден қорғайды, яғни ғаламшардың біркелкі климаттық жағдайын қамтамасыз етеді.
Су халық шаруашылығында кең
көлемде пайдаланылатынын
Үстіміздегі ғасырдың басына
дейін өзендерімізбен
Бұрынғы
КСРО өзендерінің жалпы қуат
мүмкіндіктері шамамен 280 млн
кВт болса, ал АҚШ-та 80 млн кВт,
Канадада – 30млн кВт,
Су шаруашылық құрылысы әсіресе Ұлы Отан соғысынан (1941-1945) соң зор қарқынмен өрістеді. Бұл жылдары ондаған аса ірі су электр станциялары – СЭС-тер (Нева, Өскемен, Храм, Минчесгаур, Цимлян, Кахов, Нижний Новгород, Кама,Волга) іске қосылды. Осы жұмыстардың нәтижесінде КСРО-ғы көптеген өзендер мен көлдер өзінің табиғи қалпын өзгертті.
Сібір су қуатының қорларын
игеруге байланысты су қуатын
пайдалану құрлысының жаңа
1971 жылы КСРО-да электр қуатын
өндіру 800 млрд кВт сағатқа жетті,
ал барлық электр
Сатылы СЭС электр қуатын берумен бірге терең су жолдарын дүниеге әкелді. Днепрде, Припятьтың сағасынан Қара теңізге дейін, Волга мен Камада жалпы ұзындығы 4800 км су жолы т.б іске қосылды. КСРО-ның еуропалық бөлігінде біркелкі терең су жолының жүйесін құруға қол жеткізілді.
Су қорларын кешенді
1940-1980 жылдар аралығында, халық шаруашылығының негізгі салаларындағы суды пайдалану шығыны 4 еседен де көп мөлшерге өсті, соның ішінде өндірісте 8 еседен көбірек, ал ауыл шаруашылығында 3 есеге жуық.
Елімізде өнеркәсіп пен
Су тасымалдауды адам баласы
ертеден-ақ түсінген. Адамзатқа тән
өркениет қанат жая бастағанда-
Көне дәуірлердегі суару мен
су құбырларының жүйесі көп
тармақты және аса ұзынды
Ғаламшарымызда ірі қалалардың
тез өсуі, олардағы өнеркәсіп
орындарының аса үлкен
Ғасырымыздың басынан бастап аса ірі су жүйелері салына бастады. Мысалы Суэц, Панама каналдары және ХХ ғасырдың бірінші жартысында бірден бірнеше текше км су тасымалдай алатын жүйелер салынды. Олар: КСРО-дағы Үлкен Ферғана каналы – жылына , Москва – Волга каналы – жылына , Америкадағы Нью-Йоркте Далавер өзенінде сумен қамтамасыз ету жүйесі – жылына және т.б. Аталған жүйелердің әрқайсысымен көне дәуірде салынған жүйелердің барлығын қосқандағыдан да көп су тасымалданатын болды. Әсіресе аса ірі су жүйелерін салу ХХ ғасырдың екінші жартысында жоғары қарқынмен іске асырылды. Бұл кездегі салынған жүйелер негізінен алапаралық сипатта болып, жекелеген жүйелермен тасымалданатын судың көлемі 10 текше км-ге жуықтады.
Еуразиядағы алапаралық су тасымалдаудың негізгі жүйелері
Су алынатын
өзен |
Жүйенің, каналдың аты | Алынатын
су(/жыл) |
Тасымал
қашықтығы (км) |
Негізгі пайдалану
саласы |
Волга (Еділ)
Амудария Днепр Ертіс Самур Днепр
Волга(Еділ) Барлығы: |
Москва-Волга
Қарақұм Солтүтік Қырым Ертіс-Қарағанды Самур-Апшерон Днепр-Донбасс Волга-Жайық |
2,3
7,8 8,2 2,2 1,7 1,2
3,1 26,5 |
100
760 400 460 -
400 2520 |
Сумен қамтамасыз
ету
Ауыл шаруашылығы Ауыл шаруашылығы Өнеркәсіп Ауыл шаруашылығы Өнеркәсіп Өнеркәсіп Ауыл шаруашылығы |
Еуразиядағы алапішілік тасымалдау жүйелері
Су алынатын
өзен |
Жүйенің, каналдың аты | Алынатын
су(/жыл) |
Тасымал
қашықтығы (км) |
Негізгі пайдалану
Саласы |
Нарын
Сырдария Сырдария Кура Кубань Дон Терек Кура Жайық Барлығы: |
Үлкен Ферғана
Мырзашөл Қызылқұм Жоғарғы Қарабақ Невиномыс Магистралдық Дон Терек-Кумск Жоғарғы Ширвет Көшім |
6,0
4,4 1,3 3,6 1,9 1,0 2,7 2,4 0,6 23,9 |
350
- 100 170 50 110 150 120 - 1080 |
Ауыл шаруашылығы
|
КСРО-дағы барлық ірі су
Еліміздегі су қорларын
Судың СЭС-ғы маңызы
СЭС – су ағынының энергиясын қолданады. Ол қаншалықты биіктіктен қанша мөлшерде су ағуына байланысты. СЭС-ның энергия бөлуі ЖЭС-нан арзан, сарқылмайтын, қоршаған ортаны ластамайтын энергия көзі...
СЭС-рын бөгенді (плотиналық) және деривациялық деп бөледі. Бөгендік СЭС-да міндетті түрде бөген салынады суда қысым болуы үшін. Қалыпты арнасымен ағып жатқан өзендердің алдын тосып, бөген салғаннан кейін оның деңгейі бөгенге дейінгі және кейінгі бөліктер арасында 25 м-ден жоғары айырма жасалады. Осы жоғарғы және төменгі екі деңгейдің арасындағы судың құлау күші электр энергиясын алу үшін пайдаланатын негізгі энеогия көзі болып табылады.
Су электр станцияларының
Елімізде өндірілетін электр энергиясының 8 % -ы су электр станцияларына тиесілі. Мұндай станциялар, әсіресе республиканың таулы аудандарындағы өзендердің құлау күшін пайдалануға негізделген. Қазақстанның су энергетикалық ресурстары жылына 160 млрд кВт/сағ электр энергиясын мүмкіндік береді.
Қазақстан су электр
Су электр станциялары Ертіс
өзені мен оның салаларында
салынған. Мұнда Ертіс, Бұқтырма,
Өскемен су электр станциялары
жұмыс істеп, қуаты 1,3 млн кВт
Шүлбі су электр станциясының
құрылысы жүруде. Кенді Алтайдың
таулы өзендерінде, Үлбі
Іле өзенінде Қапшағай, ал Сырдарияда
Шардара су электр станциялары
орналасқан. Алматы жанындағы Үлкен
және Кіші Алматы өзендерінде
бірнеше шағын су электр
Су энергетикасы, су техникасы құрылыстары
Су энергетикасы – энергетиканың су қорларының қуатын пайдаланумен айналысатын саласы алғашқы су энергиясы диірмендердің станоктардың, бағалардың, ауа үрлегіштердің, т.б жұмыс машиналарының жетектерінде пайдаланылды. Гидравликалық турбина электр машинасы жасалып, электр энергиясын едәуір шықтыққа жеткізу тәсілі табылғаннан кейін, сондай-ақ су энергиясын су электр станцияларында электр энергиясына түрлендіру жолының жетілдірілуіне байланысты су энергетикасы электр энергетикасының бір бағыты ретінде дамыды. СЭС – жылу электр станцияларына қарағанда жылдам реттелетін, икемді энергетикалық қондырғы. Олардың жиілікті реттеуде, қосымша жүктемелерді атқаруда және энергетикалық жүйенің апаттық қорын қамтамасыз етуде тиімділігі жоғары. Қазақстандағы су энергетикасы құрылысы 1928 жылы Ленингорск қаласының маңында, Громатуха өзенінде, Жоғарғы Хариуз СЭС-і іске қосылғаннан басталды. Қазақстан өзендерінің су энергетикасының жылдық қорлары 162,9 млрд кВт/сағ болып бағаланады. Соның ішінде техникалық тұрғыдан пайдалануға болатыны 62 млрд кВт/сағ.
Су техникасы құрылыстары – су қорларын (қзен, көл, теңіз, грунт суларын) пайдалануға немесе су апатына қарсы тұруға арналған инженерлік құрылыс. Орналасқан жеріне байланысты теңіздегі, өзендегі, көлдегі, жер бетіндегі, жер астындағы су техникасы құрылыстары деп ажыратылады; қызмет көрсететін саласына сәйкес су техникасы құрылыстары су энергетикасы, мелиоративтік, су көлігі, балық шаруашылығын қамтамасыз ету, арна салумен спорттық мақсаттағы құрылыстар болып бөлінеді. Су техникасы құрылыстары жалпы және арнаулы болып та ажыратылады. Жалпы су техникасы құрылыстарына су бөгегіш және су жеткізу құбырлары, су реттегіштер, су қабылдағыштар, су қашыртқылары жатады.[4]
Табиғат суларының қазіргі жай-күйі
Мұздықтардың ластануы. Соңғы деректер Гренландияның солтүстік-батысында мұздық құрамындағы сульфат ( ) шоғырлану мөлшері 1945 жылдан бері 3 есе өскенін көрсетіп отыр.
Сульфаттың өсуін минералды
Дельма мен Бутреннің
Өзендер мен көлдердің ластануы. Табиғат суларын қорғау мәселелері әсіресе өнеркәсібі дамыған елдердің алдында өткір қойылып отыр. Өндірістің дамуы табиғи қорлардың кемуімен бірге, қоршаған ортаның ластануына әкеліп соқты. Өндірістен шығатын керексіз заттармен алдымен топырақ, ауа, су көздері ластанады. Бұл ластану өсімдіктерге,жануарларга әсер етіп қана қоймай, адам баласының денсаулығы мен өміріне де қауіп төндіреді.
АҚШ өзендері түгел дерлік
күшті ластанған, әсіресе
Жапония өзендері де апатты
жылдамдықпен ластануды бастан
өткізді. Кәсіпорындардың
Біздің еліміздегі жағдай да
мәз емес. Оған Арал аймағының
апат аймағы болып жариялануы
толық мысал бола алады. Арал
көлін қоректендіретін, Орта
Су қорларын қорғау мәселелері
біздің республикада да шегіне
жетіп отырғанына жоғарыда
Жер асты суларының ластануы. Халықты ауыз сумен қамтамасыз етудің аса бағалы көзі – жер асты сулары ластануда.
Сыртқы қолайсыз факторлардан жасырын жатқанына қарамастан жер асты суларының ластануы оңай.Өнеркәсіп және тұрмыстық лас сулардың жиынтығы,сорғу (фильтрация) алаңдары, өнеркәсіп қалдыдықтарының үйінділері,лас суларды жердің төменгі қабаттарына күшпен айдау, өнеркәсіп және қала аумақтарынан лас сулардың жерге сіңуі, лас өзендердің суларының жерге сіңуі және тағы басқа да үдерістер жер асты суларының негізгі ластану көздері болып табылады. Әсіресе,химиялық және бактериялық ластанулар көп таралған.Жер асты су қабаттарына лас, былғаныштар жер асты суларын жедел игеру кезінде өтеді.
- Судың сандық мөлшерінің сарқылуы
- Судың физикалық қасиеттері
- Суды общей юрисдикции в Беларуси
- Суды общей юрисдикции РФ
- Суды периода Московского Государства
- Суды по делам несовершеннолетних в США
- Суды присяжных
- Суды зарарсыздандыру жолдары
- Суды қорғау шаралары
- Судын манызы
- Судың иондық көбейткіші. Сутектік көрсеткіш. Ph өлшеу әдістері
- Судың ластануы
- Судың ластануы
- Судың ластануы
