Экономикалық өсудің Қазақстандағы үлгісі

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ  БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Т. Рысқұлов  атындағы қазақ экономикалық университеті

 

 

 

 

 

К У Р С Т Ы  Қ    Ж Ұ М Ы С

«ЭКОНОМИКАЛЫҚ  ТЕОРИЯ» КАФЕДРАСЫ

 

 

 

 

МАКРОЭКОНОМИКА

пәнінен

 

  Тақырыбы: Экономикалық өсудің Қазақстандағы үлгісі

 

 

 

 

 

 

                                                                                    

 

 

 

                                                                          Орындаған: Әбілсейіт Гауһар

                                                                    

                                                                        Мамандығы, тобы: Е ж/е А 241 топ

 

                                                            Қабылдаған: Құспанов А.И

 

                                                                                                                                                                                           

                                                                        

 

 

 

 

Алматы   2012

 

  Жоспар

 

1. Кіріспе.

     

2. І – тарау. Экономикалық өсудің теориялық аспектілері.

1.1.Экономикалық өсу сипаты мен әсер етуші факторлар.......................................................................4-10          1.2. Экономикалық өсу модельдері мен кезеңдері......................................................................10-20   ІІ – тарау. Экономикалық өсу – ел болашағы. 2.1.Қазақстандағы экономикалық өсудің негізі - өндіріс тиімділігін талдау..................................20-28 2.2.Экономикалық өсудің Қазақстандағы үлгісі...................................................................28-37   Қорытынды............................................ ............37-38       Пайдаланған  әдебиеттер.

 

                                   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

          КІРІСПЕ

 

Экономикалық өсу қоғамды  дамыту мен әлеуметтік мәселелерді  шешудегі маңыздылығымен бірнеше жүз  жылдар бойы зерттелуде. Кез келген мемлекет халқының тұрмыс-жағдайын, әл-ауқатын жақсартуда және ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге міндетті. Ал бұл міндетті атқару үшін ұлттық экономиканың, халық шаруашылығының әлеуметтік-экономикалық дамуына қол жеткізу қажет.

Қазақстан Республикасының  Президентінің «Қазақстан – 2030»  Бағдарламасында Қазақстан Республикасының  әлеуметтік-экономикалық дамуында тұрақты экономикалық өсуге, жоғары индустриалды қоғамды қалыптастыруға, халықтың өмір сүру деңгейін, әл-ауқат жағдайын көтеруге қол жеткізу мақсаттары көрсетілген. Яғни Қазақстанда әлемдік тауар және қаржы рыноктарында бәсекелесе алатын, халқының өмір сүру деңгейі жоғары, әлеуметтік бағытталған рыноктық экономиканы, бәсеке қабілетті жоғары индустриалды экономиканы қалыптастыруға бағытталған.

Қазақстанның  2003-2015  индустриалық-инновациялық  даму бағдарламасында жеті негізгі ұзақ мерзімді приоритетті мақсаттар мен жүзеге асыру стратегиялары көрсетілген. Оларды атап өтетін болсақ, олар келесідей: ұлттық қауіпсіздік; ішкі саяси тұрақтылық; ішкі жинақтар мен шетел инвестицияларына негізделген экономикалық өсу; қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі және амандығы; инфрақұрылымды дамыту және кәсіпқой мемлекетті қалыптастыру. Қазіргі кезде «экономикалық өсу сапасы» деген ұғым бар. Ол халықтың материалдық әл ауқатын жақсарту, тұлғаның үйлесімді дамуының негізі ретінде бос уақытта көбейту, әлеуметтік инфрақұрылым салаларын дамыту, адам капиталына инвестиция бөлу, жұмыссыздарды еңбекпен қамту сияқты негізі құраушылармен сипатталады.

Сонымен осы курстық  жұмысымның мақсатына тоқталатын болсақ, ол халықтың әл-ауқатын, өмір сүру деңгейін, өндіріс тиімділігін арттыра отырып, экономикалық өсудің әсеріне талдау жасау және тұрақты экономикалық өсуге жетуде шаралар жасау болып табылады.

Осы мақсатқа байланысты курстық жұмысымның міндеттері келесідей:

• Экономикалық өсуге теориялық талдау жасау;
• Өндіріс тиімділігі мен халықтың өмір сүру деңгейінің көрсеткіштерін зерттеу;
• Қазақстанның экономикалық өсуінің үлгісін көрсету;
• Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық даму жағдайына талдау жасау.

 

 

1. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУДІҢ  ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

 

1.1  Экономикалық өсу сипаты мен әсер етуші факторлар.

Экономикалық өсу –  барлық елдің экономикасының негізгі  міндеттерінің бірі. Ұлттық экономиканың дамуы,халықтың өмір сүруі деңгейі  туралы және ресурстарды ұтымды пайдалану (олардың шектеулі жағдайында) мәселесінің қалай шешіліп жатқандығы туралы экономика өсуінің динамикасы бойынша қорытынды жасалады. Экономикалық өсу адамдардың ұзақ мерзім бойы өмір сүру деңгейін көтерудің басты көзі болып табылады. Өндірістің өсуі ұзақ уақытта салыстырмалы түрде тұрақты болады. Экономикалық өсуді жиынтық сұраныс көлемінің , дәлірек айтқанда,потенциалды өндіріс көлемінің динамикасының ұзақ мерзімдік аспектісі деп қарастыруға болады.Экономикалық өсу дегеніміз – бұл қоғамдық өндірістің өсуі және сапалы түрде жетілдірілуі. Экономикалық өсу белгілі бір уақыт аралығындағы ұлттық-экономиканың дамуын сипаттайды, яғни нақты ұлттық табыстың, нақты ЖІӨ-ң артуы кезіндегі ұлттық шаруашылықтың дамуы. Мағынасы бойынша, экономикалық өсу өз құрамына өндіріс нәтижелерімен қоса жаңа прогрессивті пропорциялардың қалыптасуын қосатын, экономикалық даму процесінің бір формасы болып табылады. Экономикалық дамуға оң және теріс экономикалық динамикалар жатады. Ал экономикалық өсу экономикалық дамудың оң динамикасын сипаттайды.

Оны графиктік түрде де көрсетуге болады (1-сурет).

 

ЖҰӨ

 

                                 экономикалық                                                                                  бумы                                          өсу

 

                        бум                            

                                                      жандану  

 

                             құлдыр. тоқырау

                                                                      t  (жылдар)

                                    

 

       1-сурет. Экономикалық дамудың динамикалары.

 

Адамдардың әл ауқаты ұлттық табыстың деңгейіне тәуелді. Бай  елдер өзінің азаматтарына кедей  елдердің тұрғындары қол жеткізе  алмайтын өмірлік стандарттарды  қамтамасыз ете алады. Ұзақ уақыт  қашықтықтар аралығында шамамен барлық елдерде жан басына шаққандағы табыстар орта есеппен өседі. Әрбір келесі ұрпақ алдындағы ұрпаққа қарағанда әдетте ұзақ табыс ала алады.

Экономикалық өсу дегеніміз-белгілі бір кезең аралығында нақты өндіріс көлемінің ұлғаюы. Елдің экономикалық потенциялының өзгеруін бағалау үшін ЖҰӨ немесе ЖІӨ жылдық өсу қарқындары қолданылады.

Экономикалық өсу ол ұзақ мезімді құбылыс. ЖІӨ жоғарылауы мен төмендеуі ұзақ мерзімді тренд  маңында орын алады. Жалпы ұлттық өнім немесе жалпы ішкі өнім елдің тұтасында экономикалық даму деңгейін сипаттайды. Ал халық әл ауқатының дәрежесін бағалауға халықтың жан басына шаққандағы ЖҰӨ және ЖІӨ алынады.

Жалпы түрде жан басына шаққандағы ЖҰӨ ел азаматтарының  әл ауқатын толығымен көрсетпейтіндігімен  барлық экономистер келіседі. Бұл көрсеткіш қоршаған ортаның ластануын, бос уақыттың бар болуын, өмірдің ұзақтығын әлеуметтің қамсыздандыру дәрежесін есепке алмйды. Халықтың жан басына шаққандағы жоғары ЖҰӨ деңгейі бар елде кедейшіліктің жоғары деңгейі бар болуы мүмкін. Кедейшілік бұл игіліктерді бөлу проблемасы. Бірақ та, экономикалық өсу халықтың тұрмыс деңгейін арттырудың шарты болып табылады.

Сонымен экономикалық өсу дегеніміз – экономикадағы нақты табыстың (жалпы ұлттық табыстың,жалпы ішкі өнімнің немесе ұлттық табыстың) артуы,сонымен қатар жан басына шаққандағы нақты өндіріс көлемінің артуы.

Экономикалық өсудің басты  мақсаты – ұлттық байлықты арттыру және халықтың әл-аухатын көтеру. Елдің өндірістік потенциалы артық және экономикалық өсудің қарқыны жоғары болған сайын өмір сүру сапасы мен деңгейі соғұрлым жоғары болады.

Белгілі американдық экономист,Нобель сыйлығының лауреаты Роберт Лукас экономикалық туралы кезінде былай деген болатын: «экономикалық өсу төңірегіндегі мәселелердің адамзаттың әл-аухаты үшін маңыздылығы соншалық – бұл мәселе туралы бір рет ойлағаннан кейін басқа нәрсе жөнінде ойлау мүмкін емес» .

Экономикалық өсу жалпы ішкі өнімнің өсуінің жылдық қарқыны,жан басына шаққандағы жалпы ішкі өнімнің өсуінің жылдық қарқыны,сонымен қоса, жалпы немесе жан басына шаққандағы нақты өндіріс көлемінің абсолютті өсімі арқылы өлшенеді. Негізінен,практикада жалпы ішкі өнімнің жан басына шаққандағы көрсеткіштерін қолдану экономика қарқыны туралы неғұрлым толық ақпарат береді. Келесі формулалар арқылы ЖІӨ-нің абсолютті өсімі мен өсу қарқынын есептеуге болады:

 

∆ Y = Y_t – Y_t-1 немесе Y_t=∆Y_t/Y_t-1        (1)

мұндағы: Y_t – есепті жылдағы нақты ЖІӨ көлемі, 

Y_t-1 – өткен кезеңдегі ЖІӨ көлемі,

t- уақыт индексі.

 

Макроэкономикада экономикалық өсудің үш түрі қарастырылады: экстенсивті,интенсивті және аралас экономикалық өсу.

Егер экономикалық өсу  қосымша ресурстарды тарту есебінен жүзеге асырылса және қоғамдағы орташа еңбек өнімділігін өзгертпесе, ол экстенсивті экономикалық өсу деп аталады. Ал, интенсивті өсу жетілдірілген өндіріс факторлары мен өндіріс технологиясын қолданумен байланысты, яғни ресурстар нарығының көлемін арттыру есебінен емес, олардың қайтарымдылығын арттыру есебінен жүзеге асырылады. Интенсивті өсу халықтың әл-аухатының көтерілуіне негіз болады.

Нақты өмірде экономикалық өсудің бұл түрлері «таза» түрінде кездеспейді. Олар аралас түрде болады.

Аралас өсу – өндіріс  қуаттылықтарының қолоданылатын өндіріс  факторларының санын арттыру  және техника мен технологияны жетілдіру  нәтижесінде артуы.

 

Америка ғалымдары К.Макконелл мен С.Брю экономикалық өсу факторларын үш тобын көрсеткен :

а)ұсыныс факторлары;

ә)сұраныс факторлары;

б)бөлу факторлары.

 

Кез келген мемлекеттің  өсуі негізгі  төрт фактордан тәуелді. Олар:

1) Табиғи ресурстардың сапасы мен көлемі.

2) Еңбек ресурстарының сапасы мен саны

3)Негізгі капитал қорының көлемі.

4) Технология

Экономикалық өсуіне әсер етеін осы төрт факторды ұсыныс факторлары деп айтуға болады.

Дәл осылар өндірістің өсуіне мүмкіндік береді. Сапалы ресурстар және технологиялық әулет бірігіп нақты өнім көлемін өндіруді ұлғайтады.

 

 

Сұраныс факторларына өндірілген өнімге қоғамның жиынтық сұранысын арттыратын және оның өсімін ынталандыратын факторлар жатады:

• жалақы – ол неғұрлым жоғары болған сайын, төлем қабілетті сұраныс та соғұрлым жоғары болады;
• мемлекеттің фискалдық саясаты – салықтық ставка деңгейі жоғары болған сайын, халықтың,фирмалардың табысы төмен болады, сәйкесінше, сұраныс пен экономикалық өсу де төмен болады;
• халықтың жинақтауға бейімділігі нақты сұранысты төмендетеді, бұл, -сәйкесінше, экономикалық өсу төмендейді деген сөз.

 

Экономикалық өсуіне ісер ететін сұраныс және ұсыныс факторлары бір бірімен тығыз байланысты.

Өндіріс көлемінің ауытқуы  жиынтық сұраныстың өзгеруімен түсіндіріледі (Кейнс кресі, ІS – IM үлгісі). Жиынтық ұсыныс қысқа мерзімді кезеңде қарастырылады. Сұраныс пен ұсыныс талдырмасы және циклдік тербелістерге байланысты экономиканың тепе-теңдік жағдайынан ауытқуын экономикалық саясат тұрақтандыруға тырысады. Бірақ өнім көлемінің қысқа мерзімді ауытқуы, жұмысбастылық деңгейі экономиканың жалпы өсуінің қозғалысымен берілген, оның өсуінің көлемін ұлғайту экономикалық өсумен байланысты. Экономикалық өсуді жиынтық ұсыныстың ұзақ мерзімді динамикасы ретінде немесе өнім көлемінің өсуі ретінде қарастыруға болады. Оның факторларының және заңдылықтарының талдауы макроэкономикалық теорияның басты сұрақтарының біреуі болып табылады.

Бөлу факторлары өнімнің өсуі үшін ресурстардың бөлінуінің дұрыс ұйымдастырылуына жауап береді. Оларға жататындар:

• ресурстардың өндіріс процесіне толық әрі тиімді тартылуы;
• айналымға тартылған ресурстарды пайдалану тиімділігі.

 

Экономика өсуге әсер ететін факторларды да экстенсивті және интенсивті факторларға бөледі. Экстенсивті факторларға капитал көлемі мен еңбек шығындарының өсуін жатқызады, ал интенсивті факторларға технолоиялық прогресс, масштаб арқылы үнемдеу, білімді және маман жұмысшылар деңгейін көтеру, ресурстарды бөлуді жақсарту,өндірісті басқаруды жетілдіру,заңнаманы жақсарту т.с.с. үрдістер сапалы ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Кейде жиынтық сұраныс үрдістің басты католизаторы ретінде және экономикалық өсуінің дербес факторы ретінде бөлінеді.

Экономикалық өсудің экстенсивті  және интенсивті типтеріне қатысты  өсудің тікелей факторлары екі негізгі  топқа бөлінеді: экстенсивті және интенсивті (2- сурет).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

     2-сурет. Экономикалық өсудің тікелей факторлары.[3. 262 б]

Экономикада таза экстенсивті  және таза интенсивті экономикалық өсу  типтері болмайды. Өсу факторларын  ҒТП жетістіктерін енгізу негізінде сапалы жетілдіру өндіріс құрал-жабдықтарына немесе жұмыс күшіне инвестиция салуды талап етеді, сондықтан нақты экономикалық өсуге талдау жасау кезінде басымырақ экстенсивті немесе интенсивті өсу қарқыны деп бөлінеді.

Қазіргі уақытта экономикалық өсуді нақты ЖҰӨ өсіміндегі үлес салмағына байланысты екі типтің бірін жатқызады. Егерде нақты ЖҰӨ-ң өсудің интенсивті факторы арқылы алынған үлесі 50%-тен жоғары болса, онда экономикаға интенсивті басым өсу типі тән және керісінше.

Экономикалық өсу тиімділігі «өндіріс тиімділігі» түсінігінің барлық құраушыларын жақсарту қарастырылады. Оған жататындар:

• тауар мен қызмет сапасын жақсарту, олардың отандық және әлемдік рыноктағы бәсеке қабілеттігін арттыру;
• қанағатталынмаған қажеттіліктерді қанағаттандыруға мүмкіндік беретін жаңа тауарлар өндірісін игеру;
• халқаралық еңбек бөлінісі жүйесіндегі елдің территориялық артықшылықтарын есепке ала отырып, өндірісті мамандандыру мен қауымдастыруды тереңдету;
• өндіріс ресурстарының сала және аймақ бойынша аллокациясын жаңарту;
• белгілі бір өнім шығару үшін шектеуші ресурстардың шығындарын жаңа технологияларды игеру арқылы минималдау, т.б.    

Экономикалық өсу факторларына байланысты екі модельді қарастыруға  болады: көп факторлы және екі факторлы.

       Көп факторлы модель экономикалық өсуге көп факторлардың ықпалын көрсетеді. Барлық факторлардың өзара әрекеттесуі туралы жалпы түсінікті өндірістік мүмкіндіктер қисығы береді. Ол факторлардың әр түрлі үйлесімнің өндірілетін өнімнің ақырғы санына қалай әсер ететіндігін көрсетеді.

       Екі факторлы модель еңбек пен капиталды қамтиды. Екі факторлы модельдің құрылуының екі нұсқасы бар: біріншісінде ғылыми-техникалық прогресс ескерілмейді, ал екіншісінде – ол есепке алынады. Егер ҒТП болмаса,капиталдың біртіндеп қорлануы ақырғы өнімділіктің кемуіне және экономикалық өсудің бәсеңдеуіне әкеледі. ҒТП қолданылған жағдайда, капитал пен еңбектің өнімділігі жоғары болады. ҒТП инвестицияның өсуіне әкеледі, ал бұл экономикалық өсуге әр түрлі әсер етуі мүмкін. Инвестициялар еңбекті үнемдейтін (еңбек шығынын үнемдеп,капитал шығынын арттырады) және капитал үнемдейтін (еңбекке қарағанда капиталды аз қолданатын) болады.  Егер еңбек пен капиталды тең дәрежеде үнемдесе, инвестициялар нейтралды деп аталады.

      Экономистер арасында экономикалық өсудің қажеттілігіне күмән келтіретіндер жоқ. Алайда, экономикалық өсуге қол жеткізудің қай тәсілі неғұрлым тиімді екендігі жөнінде әр түрлі көзқарастар кездеседі. Экономистердің бір бөлігі негізгі капиталға салымдарды арттыруды көздесе,енді біреулер ғылыми әзірмелер мен зерттеулерді ынталандыру қажет деп санайды.

       Экономикалық  өсудің жағымсыз салдары да  болады, оларды төмендету үшін  экономикалық өсуді реттеу қажет.  Экономикалық өсуді реттеуде  бірнеше модельдер бөліа қарастырылады,  оларға неоклассикалық модель (Р.Солоу моделі) және кейнстік модель (Е.Домар мен Р.Харрод моделі) жатады.

 

 

 

 

 

 

 

 

1 .2   Экономикалық  өсу модельдерi және кезеңдері. 

                                                                       

Кез келген экономикалық модельдер секілді экономикалық өсу модеьдері де нақты нақты экономикалық процестерді график,теңдеу түрінде көрсететін абстрактылы құрал болып табылады. Кейбір кемшіліктеріне қарамастан, олар экономикалық өсу тәрізді күрделі құбылыстың жеке бөліктерін талдауға мүмкіндік береді.

Экономикалық өсу модельдерінің  көбінде нақты өндіріс көлемінің  өсуі негізгі факторлар – капитал  мен еңбектің әсерінен орын алады  деп есептеледі. «Еңбек»  сыртқы әсерлердің салдарынан көп өзгере қоймайды, ал капитал шамасын инвестициялық  саясат арқылы өзгертуге болады. Капиталдың қоры амортизация көлеміне азайып, таза инвестиция сомасына артып отырады. Экономикалық өсу халықтың әл-ауқатын жақсартатын болғандықтан, оны сандық жағынан бағалау тұтыну динамикасын бағалау арқылы жүргізіледі.

Экономикалық өсу теорияларының бірқатары нарықтық бағыттың негізін қалаушы, классик  Ж.Б.Сэйдің,неоклассикалық  мектептің өкілі Дж.Б.Кларктың теориясына және макроэкономикалық тепе-теңдіктің кейнстік теориясына негізделеді. Неоклассикалық бағыттың жақтаушылары экономиканы өндіріс факторларын ұтымды қолданатын, өздігінен реттелетін механизм деп түсіндіреді. Қазіргі экономикалық теория кері пікірге тоқталады,яғни бұл теория бойынша экономикада тепе-теңдік сақтала бермейді. Бұл теорияларға төмендегілер жатады:

а)Дж.Кейстің қысқа мерзімдегі экономикалық теңдестік моделі;

ә)Харрод-Домардың димнамикалық;

б)Кобб-Дугластың екі  факторлық моделі;

в)Р.Солоудың моделі.

Экономикалық өсудің кейнстік модельдері сұранысты талдауды ұсыныс динамикасына қатысты факторлармен байланыстырып, экономикадағы сұраныс пен ұсыныстың динамикалық теңдестігінің шарттарын анықтауға тырысады. Кейнстік модельдер макроэкономикалық теңдестікті қамтамасыз етудегі сұраныстың басым рөліне негізделген. Сұраныстың басты элементі – мультипликатор әсері арқылы пайданы арттыратын стратегиялық айнымалыларының бірі – инвестициялар. Инвестициялар пайданың өсуі арқылы қалыптасады, өйткені капитал салымдары пайданы арттыру функциясы болып табылады.

Кейнс тұжырымдамасында мультипликация әсері ерекше роль атқарады. Кейнс  мультипликацияларды инвестиция өсімі мен мемлекеттік табыстың өсуі арасындағы өзара байланысты көрсететін көрсеткіш ретінде қолданды. Кейнс ізбасарлары экономикалық өсуге ықпал ететін факторлармен ғана шектеліп қойған жоқ. Олар ұзақ мерзімдегі үзіліссіз экономикалық өсу мәселесін зерттеді. Бұл экономиканың мақсаты экономикалық жүйенің қажетті қарқыны мен тұрақтылықты анықтау және үзіліссіз экономикалық өсу моделін қалыптастыру болды.

Дж.Кейнстің өсу моделі ұлттық табыстың деңгейін,динамикасын және оның бөлінуін есепке алады. Онда тұтыну мен жинақтауды қамтитын сұраныс деңгейіне үлкен мән беріледі. Дж.Кейнс ұлттық табыстың өсу қарқыны қорлану мен инвестиция көлемінен тәуелді екендігін көрсететін ережені негізге алады.

 

Е. Домар тұрақты капитал қарулығы және жинақ нормасы қарастырды. Өнім шығару тек бір ресурсқа ғана тәуелді, яғни капиталға. Есептеу жеңіл болу үшін инвестициялық лаг нольге тең деп алынады. Жиынтық сұраныс өсімі инвестиция өсіміне тәуелді:

 

   (2)

Мұндағы:

– шығыс мультипликаторы

     – жинаққа шекті бейімділік

     – тұтынуға шекті бейімділік.

 

Жиынтық ұсыныстың өсуі келесідей:

   немесе     (3)

Мұндағы:

     – капиталдық шекті бейімділігі

     – инвестиция.

 

Капиталдың шекті бейімділігі  технологиямен белгіленгендіктен, ол тез өзгермейді, сондықтан  .

Тепе-теңдік шартында  , олай болса:

  немесе    .

Тепе-теңдік кезінде  , ал және болса, онда ұлттық табыстың өсуі қарқыны І көлемнің өсуі қарқынына тең:

.

Сонымен, табыстық тепе-теңді  өсу қарқыны жинақ нормасы  мен капиталдың шекті өнімділігіне тура пропорционалды ( ).

Е. Домар моделі бойынша, тепе-теңдік қалып сақталу үшін инвестиция мен  ұлттық табыс бірдей қарқынды өсуі керек. Бірақ мұндай динамикасының тепе-теңдіктің тұрақты болуы өте сирек, себебі жеке сектордағы инвестицияның өсу қарқыны модельде берілген деңгейден ауытқып отырады.

Егер Домар моделінде инвестициялар экзогенді болса, онда Харрод экономикалық өсудің әлеуметтік моделін инвестицияның экзогенді функциясын қолдану арқылы жасауға тырысты. Ол үшін Харрод Кейнстің мультипликаторын акселератор принципімен толықтырып, кәсіпкер күтулерін енгізді. Ол бойынша табыстың кез келген өзгерісі инвестицияның табыс өзгерісін тура пропорционалды өзгерісін туғызады:

 

Кәсіпкер өндіріс көлемін  ұсыныс және сұраныс арақатынасы  арқылы жоспарлайды. Ол келесідей:

 

 

 – кезінде сұраныс алдыңғы  уақытта ұсынысқа тең болған;

 – ұсыныстан төмен;

 – ұсынстан жоғары.

 

Сонымен осы жылдағы AS көлемін келесідей  жасауға болады:

 

    

 

 көлемi ( кезiнде):

 

 

тепе-теңдiк экономикалық өсу  :

 

,

.

 

Егер, болса, онда ал кәсіпкер ағымдық уақытта осы өсім қарқынын сақтайды:

 

 

Сонымен

 

   немесе 

 

Экономикадағы тепе-теңдің деңгейді қамтамасыз ететін   арақатынасын Харрод кепілді өсу қарқыны деп аталады. «Кепілдеме берілген» өсу қарқыны тұсында өндіріске қатысты кәсіпкердің күтімі орындалады. Тұрақты кепілдеме берілген өсу келесі формула арқылы сипатталады:

 

                  G_w=s/a_r

мұндағы  s-табыстағы жинақтың үлесі,

                a_r-кепілденген өсу қамтамасыз етілетін капитал сыйымдылығының өсу коэффициенті.

Егер кәсіпкер жоспарланған нақты өсу қарқыны “кепілдеме берілген” өсу қарқынының деңгейінен ауытқыса,экономикадағы теңдестік бұзыла бастайды.

Өсудің «табиғи» қарқыны дегеніміз – еңбектің толық жұмыспен қамтылуы тұсында болатын ең жоғарғы қарқын. Өсудің табиғи қарқыны еңбек ұсынысының өсу қарқыны мен еңбек өнімділігінң өсу қарқынының қосындысына тең:

                            G_n=n+g

мұндағы n-еңбек ұсынысының өсу қарқыны,

               g- еңбек өнімділігінің өсу қарқыны.

        Е.Домар,Р.Харродтан бөлек, экономикалық өсу саласында өз бетінше зерттеу жүргізіп, Харродтың жасаған қорытындысына ұқсас тұжырымға келді. Сондықтан, жоғарыдағы екі модель біріктіріліп, Харрод-Домар моделі деп аталды. Е.Домар мен Р.Харрод  модельдерін экономикалық өсуге сәйкес мынадай қорытынды жасауға болады:

- экономикалық өсудің  қарқыны жинақтауға деген шекті  бейімділікпен анықталады;

- динамикалық тепе-теңдік  толық жұмыспен қамтылу жағдайында  орын алады.

Алайда, бұл модельдегі көрсеткіштер жоғары дәрежеде агрегатталған,бұл оның нықты қызметіне кедергі келтіреді. Бұл модель экономикалық саясатты жүргізу үшін теориялық талдауда пайдалы құрал бола алады. Қуаттылықтардың толық жүктелуін қамтамасыз ететін өсу қарқыны бір фактор тобымен анықталса,толық жұмысбастылықты қамтамасыз ететін өсу қарқыны келесі фактор тобымен анықталады. Олардың бір-біріне сәйкес келуі – сирек кездесетін жағдай, ал Домар-Харрод моделінде бұл ескерілмейді. Еңбек пен капиталдың өзара ауыстырылуы қарастырылмайды.

Е.Домар мен Р.Харрод 1920-1950 жылдардағы экономикалық өсудің нақты процестерін сипаттады,ал одан кейінгі бақылаулар (1950-1970ж.ж.)үшін Р.Солоудың неоклассикалық моделі кең қолданылды.

 Неоклассикамектебінің  өкілі Робер Солоу экономикалық  өсуге қатысты еңбегі үшін  Нобель сыйлығын алған. Солоу моделінің басты алғышарттары болып:

• капиталдың шекті өнімділігінің кемуі;
• өндіріс ауқымынан болатын тұрақты қайтарым;
• амортизация нормасының тұрақтылығы

 Солоу үлгісіндегі жиынтық сұраныстың инвестиция және тұтыну мен анықталуы. ( 3- сурет)

 

 

 y

 f(k)

 

 sf(k)