"1С:Бухгалтерия 8" программа

1 БУХГАЛТЕРЛІК  БАЛАНС  ЖӘНЕ  ОНЫң МАЗМҰНЫ

1.1 БУХГАЛТЕРЛІК  БАЛАНС ТҮРЛЕРІ  

       Бухгалтерлік  есептің  негізгі  атқаратын  қызметінің функциясының  бірі - пайдаланушыларға  кәсіпорынның  мүлкі  және  қаржылық  жағдайы  туралы  ақпараттық  мәліметтерді  уақытылы  жеткізіп  беріп  отыру.  Осындай  ақпараттық  мәліметтің  негізгі  қайнар  көзі - бухгалтерлік  баланс.

       Сырт  көзбен  қарағанда  кәсіпорынның  бухгалтерлік  балансы  актив  және  пассив  деп  аталатын  екі  бөлімді  кесте  болып  табылады. Бухгалтерлік  есеп  стандартына  сәйкес  бухгалтерлік  баланстың  актив  бөлімінде  кәсіпорынның  өзіне  тиесілі,  яғни  қолда  бар  мүліктері  қарастырылады.  Ұйым  осыларды  пайдалану  арқылы  ғана  алдағы  уақытта  табыс  таба  алатындықтан  бұл  мүліктерді  кәсіпорынның  әлуетті  табыстары  ретінде  таниды.

     Ал  баланстың  пассиаві  деп  аталатын  бөлімінде  кәсіпорынның  қорлану  көздері  туралы  ақпаратты  мәлімет  жазылады.

       Өзінің  жасалу  уақытына,  қолданылу  барысына  қарай  бухгалтерлік  баланс  әр  түрлі  болып  келеді.  Кәсіпорынның  жаңадан  құрылған    уақытында  жасалған  бухгалтерлік  баланс  кіріспе  баланс  деп  аталады.

       Кіріспе баланста      ұйымның  қызметін  бастар  алдындағы  жарғылық  капитал  көрсетіледі.

       Ұйымның бухгалтерлік  балансы  ілгеріде  айтылғандай  белгілі  бір  уақытқа,  яғни  айдың,  тоқсанның  немесе  жылдың  басына  жасалынады.  Осыған  сәйкес  кәсіпорынның  өз  қызметі  барысында  әрбір  белгіленген  есеп  беретін  уақыттағы  құрастырылған  балансы   ағымдағы  бухгалтерлік  баланс  болып  есептеледі.

       Кәсіпорынның    жойылу  балансы   осы  ұйым  өз  қызметін  тоқтатар  кезде,  таратылатын  уақытта  жасалады.  Осы  аталған  жойылу  балансының   өзі  әр  түрге  бөлінеді.

       Жойылу  балансы  еліміздегі  бухгалтерлік  есеп  және  аудит  мамандарын  даярлауда  көп  еңбек  сіңіріп  жүрген  белгілі  ғалым Әбдіғали  Әбдіманапов  өзінің "Бухгалтерлік  есеп  теориясы  және  принциптері"  атты  еңбектерінде  екі  түрге  бөледі   және  оның  бірі  ұйымның  жабылуына  байланысты,   ал  екіншісі  ұйымның  жабылғандығын  қортындылау  үшін  қарастырылады  деп  жазылған  болатын. 
 
 
 
 
 

2 КӘСІПКЕРЛІКТІ ДАМЫТУДЫҢ НЕГІЗДЕРІ

2.1 Кәсіпкерлік түсінігі және оның мәні

  Кәсіпкерлік феномені ерте кезден бері әлеуметтік – экономикалық ғылымның назарын аударуда. Негізінен,  кәсіпкерлік қызмет пен экономикалық қызметті айыра білу керек. Біріншісі, адам әлеуметтік – экономикалық тұрпат ретінде сипатталады, ал өсімдік теру, аң аулау, мал шаруашылығы т.б. экономикалық қызмет түріне тиесілі.

      Кәсіпкерліктің  қалыптасуы мен бекуіне себеп  болған шешуші шарттар мен факторлардың бірнеше түрін қарастыруға болады:

- Азаматтық  қоғам мен құқықтық мемлекеттің  қалыптасуы;

- Жеке  тұлғалық идеялардың қалыптасуы;

- Ерікті  түрде экономикалық таңдау мен  бостандықпен байланысты меншіктік  қызметпен шұғылдануға құқықтың  қалыптасуы;

- Меншіктің  мемлекеттік биліктен сәйкесінше  экономикалық биліктің саяси  биліктен бөлінуі;

- Өмірдің  экономикалық, әлеуметтік және саяси  аспектілерінің бір-бірінен бөлінуі;

- Нарықтық  экономиканың қалыптасуы және  т.б.

      Кәсіпкерлік пен бизнестің қалыптасуының  ел экономикасына әсері төмендегі  1 - сызбадағыдай ықпал береді.  

1-сызба.  Кәсіпкерлік пен бизнестің қалыптасуының ел экономикасына әсері

      Кәсіпкерлік әр түрлі елдерде  әр түрлі адамдармен 800 жылдың көлемінде әрқалай түсіндірілді. Ғылыми әдебиеттерде кәсіпкерлік терминінің бірдей түсінігінің болмауынан экономистер, социологтар, философтар мен құқықтанушылар оған түрлі анықтама беруде.

Сол анықтамалардың бірі:

      Кәсіпкерлік  - азаматтардың, жеке табыс пен пайда игеру мақсатында өз мүлкін қоя отырып, өз атынан немесе заңдық жауапкершіліктегі заңдық тұлға ретінде іске асыратын белсенді қызметі.

      Кәсіпкер – заңмен тиым салынбаған  кез келген шаруашылық қызметпен айналысады: саудалы-сатып алушылық, кеңестік, коммерциялық делдалдықты енгізе отырып, құнды қағаздармен операциялар және т.б. Кәсіпкер өз қызметінде пайда алу мақсатында қоғамдық игі істерді атқара отырып, жеке даралық табыстылықты қамтамасыз ету комбинациясын іске асырады.

      Кәсіпорын – ол өзіндік өндіріске қабілеті бар және де шаруашылықтық-өндірістік міндеттерді шешу үшін бағдарланған мүліктік оқшауланған шаруашылықтық бірлік. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

3. «АДАЛ»  ҰН ӨНІМДЕРІН  ШЫҒАРАТЫН  ӨНЕРКӘСІПТІҢ ШЫҒЫНЫН  ЕСЕПТЕУ

1. кесте. Жұмыс кезеңінің  жоспарының есебі

1-кесте.  Шығарылу жолы:

1. 1 жылда 365 күн бар, оны 4 кварталға бөліп тастадық. Яғни І-кв-90күн. ІІ-кв.-91күн. ІІІ-кв.-92күн. ІҮ-кв.-92күн. Бұл бізде барлық уақыттың күнтізбек қоры.
2. Мейрам күндері мен Ағымдағы жөндеуге кеткен күндер, кәсіпорынның санитарлық тазартуларға кеткен күні мен Капиталдық жөндеуге кеткен тоқтауларының бәрін қойып шығып, осы тоқтатуларды қоссақ-  Жоспарлы тоқтатулар шығады.
3. Барлық нақты жұмыс істеу уақытын табу үшін: Барлық уақыттың күнтізбек қорынан жоспарлы тоқтатуларды алып тастаймыз, яғни 365-42=323күн.
4. Енді Барлық нақты жұмыс істеу уақытын Барлық күнтізбек қорына бөліп, оны 100%-ға көбейтсек, бізде пайыз бойынша күнтізбек қорының пайдалануы шығады. Яғни 323/365*100=88. Кварталдардың да пайызын осы жолмен табамыз. Мысалы:  І-ші кварт. 83/90*100=92

2-кесте.  Натуралды түрдегі  өнімнің шығын  есебі

2-кесте.Шығарылу жолы:

1. Бөлке нанның мөлшері 850гр.деп алдым. Мен тәулігіне 1300 нан өндіремін. Енді жылына неше нан өндіретінімді білуім үшін, тәулігіне шығарған нанымды нақты жұмыс істеу уақытыма көбейтемін. Яғни: 1300*323=419900.
2. Кара нанымның жылдық мөлшерін яғни жылына неше нан өндіретінімді осылай табамын.

3-кесте.  Ақшалай түрдегі  өнім шығару есебі

3-кесте.  Шығарылу жолы:

Біз 2-ші кестеде жылына неше нан өндіретінімізді таптық, енді ақшасын есептеуіміз керек.

1. Бөлке нанның бағасын 70тг. деп  алдым. Тәулігіне неше теңге кететінін білу үшін, 2-кестедегі өнім мөлшерін (850гр) көбейтемін өнімнің бағасына (70тг); Яғни 850*70=59500. Сонымен бізде тәулігіне неше теңге кететіні шығады.
2. Енді жылына неше теңге кететінін табу үшін , тәулігіне кеткен ақшаны (59500тг) көбейтеміз нақты жұмыс істеу уақытына (323күн). 59500*323=19218500тг.
3. Қара  нанның бағасы 65тг.   Тәулігіне неше теңге кететінін білу үшін, 2-кестедегі өнім мөлшерін (700гр) көбейтемін өнімнің бағасына (65тг); Яғни 700*65=45500. Сонымен бізде тәулігіне неше теңге кететіні шығады.
4. Енді қара нанға жылына неше теңге кететінін табу үшін , тәулігіне кеткен ақшаны (45500) көбейтеміз нақты жұмыс істеу уақытына (323күн). 45500*323=14696500тг.

4-кесте.  Ұнның құны мен  мөлшерінің есебі

Шығарылу  жолы:

1. Нан  өнімін шығарып жатқандықтан маған ұн керек. Нанымның 1-шісі Бөлке нан екіншісі қара нан болғандықтан, ұнды да 2 түрін  аламын. Жоғарғы сорт және 1-ші сорт.  Көтерме бағамен мен жоғарғы сорттың 1кг. 100тг, ал 1-ші сорт ұнның кг.90тг алдым.  Енді жылдық мөлшерімді табуым үшін мен пайыз қоюым керек. Мысалы, мен 1кг ұннын 1-ақ нан шығармайм, шамамен 1,5нандай шығарамын деп болжаммен 167деп алдым жоғарғы сорттың ұнын. 2нанға жетпейді. Екі нан шықса 200деп қояр едім деген сияқты. Енді 2-кестедегі бөлке нанның жылына өндірілген  мөлшерін (149900) осы пайызбен шығыныма(167)  бөліп тастасам, менде жылына неше жоғарғы ұн мөлшері кететіні шығады. Яғни: 419900/167=2514. бұл менде бөлке наныма кететін ұнның мөлшері.
2. Енді жоғарғы сорт ұнға неше теңге кететінін табу үшін жылына кеткен ұн мөлшерін (2514) ұнның  1кг.бағасына (100тг) көбейтемін. 2514*100=251400тг шықты. Бұл бөлке наныма кететін ұнымның суммасы.
3. Қара нанға 1-ші сорт ұнынан кетеді. Көтерме бағамен мен 1-ші сорттың 1кг. 90тг. алдым.  Енді жылдық мөлшерімді табуым үшін мен пайыз қоюым керек. Мен пйаыздық шығынымды 172деп алдым. Енді 2-кестедегі қара нанның жылына өндірілген  мөлшерін (484500) , пайызбен шығыныма(172)  бөліп тастасам, менде жылына неше 1-ші сорт   ұн мөлшері кететіні шығады. Яғни: 484500/172=2817. Бұл менде қара наныма кететін ұнның мөлшері.
4. Енді 1-ші сорт ұнға неше теңге кететінін табу үшін жылына кеткен ұн мөлшерін (2817) ұнның  1кг.бағасына (90тг) көбейтемін. 2817*90=253260тг шықты. Бұл қара наныма кететін ұнымның суммасы.
5. Барлығы: екі сумманы қосамыз 251400+253260=504660
6. КДШ- бұл дегеніміз. Мысалы біз нанды өндіргеннен кейін оларды дүкендерге, базарға жеткізуіміз керек, оған көлік керек . Осы көліктің шығынын- КДШ дейміз. Яғни көлікті дайындау шығыны. Бұны табу үшін Сумманы 2-ге көбейтіп 100ге бөлеміз. 251400*2/100=5028 бөлке нан.

253260*2/100=10093 қара нан.

7. Жалпы: Суммамен КДШ-ны қоссақ жалпы суммамыз шығады. Яғни 251400+5028=256428 бөлке нан. 253260+5065=258325қара нан.

5-кесте.  Басқа шикізаттар  құны мен мөлшерінің  есебі. 

1. Нан өндіруім үшін маған шикізаттар керек. Сондықтан  мен нақты керек шикізаттарды жаздым. Олар : ашытқы, тұз, су. Олардың 1кг. Бағасын, мөлшерін  жазып шықтым. Енді салмағын табу үшін ұн мөлшерін (2514) ашытқы мөлшеріне (0,03) көбейтемін.

1. Бөлке  нанға кететін шикізаттар салмағы  

     Аштықы: 0,03*2514=75

    Тұз: 0,01*2514=25

    Су: 0,02*2514=50

       2. Қара нанға кететін шикізаттардың салмағы:

      Ашытқы: 0,03*2817=84

    Тұз: 0,01*2817=28

    Су: 0,02*2817=56

2. Шикізаттың суммасын табу үшін, шикізаттың салмағын  көбейтемін шикізаттың бағасына, жеке жеке көбейтіп шығамын.
1. Бөлке нанға кететін шикізаттардың суммасы:

Ашытқы: 75*850=60000

Тұз: 25*30=750

Су: 50*23=1150

2. Қара нанға кететін шикізаттардың суммасы:

Ашытқы: 84*850=67200

Тұз: 28*30=840

Су: 56*23=1288

Барлығы деген жерге: Екі өнімге кеткен шикізаттардың  суммаларын қосып шығамын. Яғни: Бөлке  нанға кеткен шикізаттардың суммасы- (Ашытқы+Тұз+Су= Барлық сумма) 60000+750+1150=61900

Қара  нанға кеткен шикізаттардың суммасы: (Ашытқы+Тұз+Су= Барлық сумма) 67200+840+1288=69328

3. КДШ- табу үшін 4-кестедегідей барлық сумманы көбейтемін екіге, бөлемін 100%-ға.

Бөлке нан: 61900*2/100=1238;  

Қара  нан: 69328*2/100=1387

Осы екі  КДШ-ны қоссақ барлық КДШ-н береді: 1238+1387=2625

4. Жалпы- барлық суммаға КДШ-ны қосқанда шығатын сумма. Яғни: 61900+1238=63138 Бөлке нан;     

69328+2625=70715 Қара нан; 

Екеуінің  қосындысы : 63138+70715=133853 Жалпы барлық сумманы береді.

6-кесте.  Электр қуатының  есебі.

6-кесте.  Шығарылу жолы.

6-ші  кестедегі электр қуатын есептеуіміз керек. Бізде жылдық өнім , 1квт.-қа кететін тг/сағ. тарифі белгілі.

1. Енді 1-кг-ға берілетін электр қуатын табу үшін, 2-кестедегі өнім мөлшерін (850) көбейтемін 43-ке, бөлемін млн-ға. Мұндағы млн. - кг-ды грамға айналдырдық.  43- ол берілген.  Яғни бөлке нан: 850*43/1000000=0,03655;  Қара нан: 700*43/1000000=0,0301
2. Электр қуатына қажеттілікті табу: 1-кг-ға берілетін электр қуатын жылдық өнімге көбейтемін. Яғни:

0,03655*419900=15347 Бөлке нанның электр қуанының қажеттілігін таптық;

0,0301*484500=14583 Қара нан электр қуанының қажеттілігі ;

3. Шыққан  электр қуатының қажеттілігін 1квт.тг/сағ тарифіне көбейтсек бізде - тариф бойынша құны шығады.

Бөлке нан: 15347*11=168817;   Қара нан:  14583*11=160413;

7-кесте.  Жұмысшының жұмыс  уақытының  есебінің  балансы

Өзіміз  басшы болғандықтан барлығын жан- жақты  есептеп, келмеген күндерді өзіміз қоямыз. Барлық келмеген күндерді қоссақ бізде  барлық жұмыс істемеген күндер шығады. Яғни: 8+21+5+9+7=50; Енді оны жылдық күнтізбектен алып тастасақ –барлық уақыттың пайдалылық қоры шығады: 365-50 =315күн;

Жұмысшылар 8сағат жұмыс істейді . Сонымен  біз Барлық жұмыс уақытының пайдалылық қорын 8 сағатқа көбейтсек- Сағат  бойынша жұмысшының істеген сағаты шығады. 315*8сағ=2520

 Ал  Тәулік бойынша жұмысшының істеген  сағатын шығару үшін 315*24сағ=7560

8-кесте.  Бір пеште қызмет  атқаратын өндіріс  жұмысшының санының  есебі

9-кесте.  Тарифтік төлем  есебі

9-кесте.  Шығарылу жолы.

Жұмышыларымыздың  кезектегі саны  белгілі. Енді Тг-мен алғандағы 1 жұмысшының сағаттық төлем мөлшерін табу үшін:

1) . 65/100*40=0,26

1. нан пісірушіге-30%
2. қамыр илеуші-25%
3. қондырғы қызметкерлеріне-30%
4. ДӨ тиеуші -30%

2). Тг-мен ал.1жұм. сағ.төлем мөлшері:

       30*26/100=7,8     

    20*26/100=5,2                  

20*26/100=5,2                  

30*26/100=7,8                 

3). Тг-мен ал.1жұм.1кезекті  төлем мөлшері:

     7,8*8сағ=62,4

5,2*8сағ=41,6

5,2*8сағ=41,6

    7,8*8сағ=62,4

10-кесте.  Өндіріс жұмысшыларының  еңбекақы есебі

10-кесте. Шығарылу  жолы:

1. Төлем қабілетін шығару үшін 2-кеседегі тәулігіне өндірілген өнімді 24сағатқа бөлеміз, одан шыққан санды өнімнің 1дана бағасына  бөлеміз. Яғни: