Delphi ортасының мүмкіндіктері

                                                КІРІСПЕ

 

 

Курстық жұмыстың мақсаты  жастарды қазіргі заманғы бағдарламалық  жасақтама жабдықтарының ішінде кеңінен қолданысқа ие болған Delphi ортасының мүмкіндіктерімен таныстыру.

Жұмыста жүйелік және инструментальды  бағдарламалық жасақтамалар-дың теориялық негіздері мен әдістері туралы,жүйелік жоба құрылымы туралы мағлұмат беріледі.Сондай-ақ,бағдарламалық өнімдердің жіктелінуі және олардың жүйелік көрсетілуі,жүйелік талдау әдістері,бағдарламалық жасақтамаларды құрылымдық жобалаудың теориялықнегіздері мен әдістері қарастырылады.

Delphi негізінде қосымшаларды  жылдам құру концепциясы (RAD – Rapid Application Development) жатқандықтан,жинақта Windows-та жұмыс істейтін қосымшаларды құруға арналған визуальды компоненттерді,формаларды,    оқиғаларды,қасиеттерді пайдалануға көп көңіл бөлінген.Сонымен қатар жиі қолданылатын визуальды компоненттерді пайдаланып,Delphi ортасында бағдарламалауды үйрену мәселелері қамтылған.

Мұндағы мәліметтерді оқу  барысында оқушылар бағдарламалаудың жаңа мүмкіндіктерімен танысып,динамикалық  массивтер,параллельді ағындармен жұмыс істеу дағдылырын қалыптастырады.Әрбір  жұмыстың сипаттамасында параметрлері мен қолданылатын іс-әрекеттері толық сипатталған тілдің операторлары келтірілген.

 

                  DELPHI ЖӘНЕ ОНЫҢ ЖҰМЫС ПРИНЦИПТЕРІ

 

 

1.1.Borland Delphi

     Жаңа бағдарламалау жүйесінің негізгі өзгерістері ретінде төмендегілерді атап көрсетуге болады.

    -Object Pascal жаңа бағдарламалау тілі,Borland Pascal тілінің бұрынғы нұсқасының өңделген түрі болып табылады.

   - RAD (Rapid Application Development) өңдеу технологиясына бағытталған бағдарламалау ортасының компонентті модулі.

     Object Pascal бағдарламалау тілі өңдеу құралдарының нарығында C++,Java сияқты объектілік-бағдарланған тілдермен қатар пайда болды.Borland компаниясы объектілі-бағдарланған тілдерді дамытып,Object Pascal тілін құруда өз тәжірибелерінің жетістігін көрсете білді.Жаңа тіл синтаксис жағынан да,ұсынылатын мүмкіндіктер жағынан да сәтті шықты.Бұл тіл  объектілік-бағдарланған бағдарламалаудың барлық негізгі механизмдерін қамтыды.

          Borland Delphi бағдарламау жүйесі Windows  ОЖ-де орындалатын нәтижелеуші бағдарламаларды құруға арналған.

         Borland Delphi бағдарламалау жүйесінің және оның компоненттік үлгісінің негізін VCL (Visual Component Librari) кітапханасы құрайды.Бұл кітапханада операциялық жүйе интерфейсі мен басқаруының негізгі орындары компонент түрінде жүзеге асырылған.Сондай-ақ,мұның құорамына «клиент-сервер» құрылымындағы нәтижелеуші бағдарламаларды өңдеу үшін Boland Delphi құрамындағы BDE (Borland database engine) еніп отыр.Енді ол нәтижелеуші бағдарламалар VCL кітапханаларының көмегімен ДҚ серверлер диапазонына шығу мүмкіндігін қамтамасыз етеді. BDE көмегімен нәтижелеуші бағдарламалар  Microsoft SQL,Server,Interbase,Sybase,Oracle және тағы басқа типті ДҚ серверлермен өзара жұмыс жасайды.

         Borland Delphi бағдарламалау жүйесі бірнеше рет жаңарып, қолданушыларға бірнеше жаңартылған нобайларды ұсынды.Жүйенің соңғы нобайында (4,5 нобайлары) қосымшаның үш деңгейлі құрылымдық нәтижелеуші бағдарламаларды өңдеу тәсілдерінің жинағы қамтылған.Borland Delphi бағдарламалау жүйесі берілген құрылымның серверлік,сондай-ақ клиенттік бөлімін өзгертуге мүмкіндік береді.Онда  COM/DCOM технологияларын (Mic.Win типті ОЖ көп тараған),сонымен бірге COBCA технологиясын (тек қосымшаның клиенттік бөлімін өңдегенде ғана) қолдануға болады.

         Dlphi-ге өте қарпайым түрде Borland  Delphi 7 менюінен Delphi 7 командасын таңдау арқылы кіруге болады.

 

  1.2. Delphi-мен жұмысты бастау

 

 

      Экрандағы Delphi көрінісі өзгешелеу.Экранда бір терезенің орнына 5 терезе пайда болады:

   - Басты терезе (Delphi 6);

   - Стартты форма терезесі (Form 1);

   - Объектілер қасиеттері редакторының терезесі (Object Inspector)    (объектілер инспекторы);

    - Объектілер тізімін қарау терезесі  (Object Tree View объектілер бұтағын құру);

   - Код редакторы (Unit 1.pas).

      Басты терезеде меню командалары,инструменттер панелі және компоненттер палитрасы орналасқан.

           Ескерту:Бағдарламалық жасақтаманың жүйелік бағдарламалық жасақтама және қолданбалы бағдарламалық болып бөлінетіні белгілі.Жүйелік бағдарламалық жасақтамаға – барлық операциялық жүйелер кірсе,алқалған бағдарламалар қолданбалы бағдарламалық жасақтамаға жатады.Қолданбалы бағдарламалар қысқаша қосымшалар деп аталады.

          Object Inspector терезесі – объектілер қасиеттерінің ьәндерін редакциялауға арналған.Визуальды жобалау терминологиясында объект дегеніміз,бұл – сұхбаттық терезежәне басқару элементтері (енгізу/шығару өрісі,командалық батырмалар,ауыстырып-қосқыштар және т.б).

          Объект қасиеттері – объект түрін сипаттайтын,орналасу жағдайларын көрсететін  сипаттамалар.

      Мысалы, width – форма енінің өлшемі;

      Height – форма биіктігінің өлшемі;

      Top және left – форма экранға орналасуы.

      Caption – тақырып аты.

      Код редакторы терезесінде форма терезесін бір шетке ысырып қойып,бағдарлама мәтінін жаза беруге болады.Жаңа жобамен жұмысты бастауда код редакторы терезесі Delphi бағдарламасының үлгісін (шаблонын) қабылдайды.

 

1.3. Бірінші жоба

 

 

         Delphi мүмкіндіктерін және визуальды жобалау технологиясын көрсету үшін спортшыныңбелгілі бір аралықты жүгіріп өту жылдамдығын есептейтін бағдарлама құрастырамыз.

          Жаңа бағдарламамен жұмысты бастамас бұрын  Delphi-ді жүктеңіз.Егер сіз ол ортада жұмыс отырған болсаңыз және сізде басқа жоба таңдалған болса,онда File (файл) менюінен New/ Application (құру/қосымша) командасын таңдаңыз. 

 

            1.3.1.Форма

 

 

         Delphi-де жаңа жобамен жұбамен жұмыс жасау стартты форманы құрудан басталады.

         Бағдарламаны өңдеу кезеңіндегі сұхбаттық терезе форма деп аталады.

         Форманың және оның компоненттерінің қасиеттік мәндерін өзгерту және қарау үшін  Object  Inspector терезесі қолданылады.

     Форма қасиеттері:

    Name – форма аты.

    Caption – тақырып мәтіні.

    Width – форма ені.

     Height – форма биіктігі.

     Top – форманың жоғарғы шекарасынан экранның жоғары шекарасына дейінгі арақашықтық.

      Left – форманың сол жақ шекарасынан экранның сол жақ шекарасына дейінгі қашықтық.

      BorderStyle – шекара түрі (қарапайым,жіңішке болуы да,шекараның болмауы да мүмкін).

      BorderIcons – терезені басқару батырмасы.

      Icon – сұхбаттық терезеніңбас жағындағы жүйелік менюді шығару батырмасын белгілейтін белгі.

      Color – өң түсі.

      Font – қаріп.

     Форма көлемін меңзепрді (курсорды) қойып,тінтуірді (мышь) жылжыту арқылы өзгертуге болады.

         Форма құру үшін,алдымен қасиет мәнін Caption (тақырып) өзгертуге тура келеді. Біздің мысалымызда Form1 мәтінін «жүгіру жылдамдығына» ауыстыру қажет. Ол үшін Object Pascal терезесіндегі Caption жолына тінтуір батырмасыни әкеп шерту керек.

          Ескертпе! Экранндағы форманың орналасу тәртібі мен өлшемі және тағы да басқабасқару элементтері өлшемдері пиксель,яғни экранда нүкте түрінде көрсетіледі.

         Форма – бұл қарапайым терезе. Сондықтан оның көлемін басқа терзелердей тінтуір батырмасын басу арқылы шекарасынан ұстап алып жылжытып немесе орынын ауыстырып өзгерте аламыз.Өзгертіп болысымен  автоматты түрде Height  және Wigth қасиеттері мәндерінің  өзгеріп шыға келгенін байқаймыз. Олар форманың орнатылған өлшеміне сәйкес болмақ.Бағдарламаны жүктегеннен кейінгі сәйкес келеді,бұл Top мәнінің қасиетімен (экранның жоғарғы шекарасынан шегініс) және Left (экранның сол шекарасынан шегініс) қасиетімен анықталады.Бұл қасиеттердің мәндерін сонымен қатар форма терезесін тінтуірдің көмегімен ауыстыру арқылы беруге болады.

         Кейбір қасиеттерді таңдағанда,мысалы: BorlandStyle,қасиеттің ағымдағы мәнінің оң жағында тізімді ашатын белгтыі пайда болады.Мұндай қасиеттер мәндерін тізімнен таңдау жолымен беруге болады.Кейбір қасиеттері күрделі болады,яғни олардың қасиеттері басқа мәндер жиынтығының қасиеттерімен анықталады.Күрделі қасиет мәндерінің аттрының алдында «+» белгісі тұрады бұл белгіні басқан кезде қасиеттерді анықтайтын  тізім ашылады.

          Мысалы: BorderIcons қасиеті бағдарламамен жұмыс кезінде терезелерді қандай пернелердің басқаратынын анықтайды.Егер  biMaximize қасиетіне False мәнін меншіктесек,онда бағдарлама жұмысы кезінде «ашу» (жаю) батырмасы терезе басында көрінбейтін болады.

          Кейбір қасиеттер мәндерінің қатарынан үш нүктелі командалық батырмаларды көруге болады.Бұл деген сөз,қасиеттер мәндерін беру үшін қосымша сұхбаттық терезелерді пайдалануға  болады деген ұғым.

 

 

             1.3.2. Компоненттер

 

 

         Жүгіру жылдамдығын есептеу бағдарламасына қолданушы мынадай бастапқы деректерді енгізу керек: арақашықтық ұзындығы және уақыт.Мұндай бағдарламаларда деректер кілтжиыннан редакциялау өрісіне енгізіледі: сондықтан да  Edit  редакциялау өрісінің компонентін формаға қою қажет.

     Көп пайдаланылатын компоненттер Standart салымында орналасқан.

      Формаға компонент қосу үшін компоненттер политрасынан сол компонентті таңдап, оның пиктограммасында тінтуірдің сол жақ пернесін басамыз. Әрмен қарай тінтуір көрсеткішін форманың сол жақ жоғарғы бұрышына орналастырып,тағы бір рет шерту керек. Нәтижесінде формада стандартты өлшемді компонет пайда болады.

          Компонет өлшемін формаға қосылу барысында беруімізге болады. Ол үшін палитрадан компонентті таңдап алғаннан соң тінтуір көрсеткішін форма компонентінің сол жақ жоғарғы бұрышына басып, тінтуір батырмасынан қолды алмастан компоненттің оң жақ төменгі бұрышындағы нүктеге апарып батырманы жіберу қажет. Сонда формада керекті өлшемді компонент пайда болады.

           Delphi-дегі әрбір компонентке ат беріледі,ол  өз кезегінде компонент және оның реттік нөмірінен тұрады. Қолданушы Name  қасиетінің мәнін өзгерту арқылы компонент атын өзгерте алады. Қарапайым бағдарламаларда компоненттің аттары өзгертілмейді.

           Edit редакциялау өрісінің екі компоненті қосылғаннан кейінгі форма түрі берілген. Компоненттердің бірі ерекше белгімен белгімен белгіленген. Белгіленген компонент қасиеті  Object Inspector  терезесінде көрсетіледі. Басқа компонент қасиетін көргіңіз келсе, тінтуірдің сол жақ батырмасын компонентке апарып шерту керек. Компоненттер аттарын  Object TreeView терезесінде немесе Object Inspector терезесінен таңдауға болады.

     Компоненттің  орналасуын және өлшемін тінтуір  арқылы өзгертуге болады.

     Компоненттің  жайын өзгерту үшін,тінтуір көрсеткішін  оның көрінісіне орнату керек,  тінтуірдің сол жақ батырмасын  басып тұрып, компоненттің контурын  форманың қажетті нүктесіне орнатуға  болады. Сол кезде Left және Top  қасиеттерінің мәндері (компоненттің жоғарғы сол жақ бұрышының координатасы) көрсетіледі.

          Компоненттің өлшемін өзгерту үшін, оны белгілеп алу керек, тінтуірді маркердің үстіане апарып, сол жақ батырмасын басу арқылы компонент шекарасын өзгертуге болады. Нәтижесінде  Height және Width  қасиеттерінің ағымдағы мәндері көрсетіледі.  

         Object Inspector  арқылы компоненттің қасиетін және форма қасиетін өзгертуге болады. Object Inspector  терезесінде керекті компоненттің қасиеті пайда болуы үшін, бұл компонентті белгілеп алу керек (тінтуірді оның бейнесіне әкеліп басу қажет). Сондай-ақ, Object Inspector терезесінің жоғарғы жағындағы құлап ашылатын тізімнен  Object  TreeView терезесінен компонентті таңдауға болады.

          Компонент өлшемдерін өзгерткенде Height және Width  қасиеттерінің ағымдық мәні өзгеріп шығады.

   Edit1 компоненті – арақашықтық ұзындығын енгізуге арналған.

    Edit2 компоненті – уақытты енгізу үшін белгіленген. Екі компоненттің де Text қасиетінің мәні бос жол болып қалады.

          Бағдарламаның терезесінде редакциялау өрісінен басқа, бағдарлама туралы және енгізу өрісінің қызметі туралы қысқаша мәлімет болуы керек. Формаға мәтінді шығару  үшін  шығару өрісі пайдаланылады. Мәтінді шығаратын өріс – бұл Label компоненті. Label компонентінің белгісі  Standart  салымында орналасқан. Label – дің төрт компонентін қосу қажет.

          Бірінші өріс – ақпараттық хабар шығаруға арналған,екінші және үшінші өрістер – енгізу өрістерінің қызметтері туралы мәлімет шығаруға арналған, төртінші өріс – жылдамдық туралы нәтижені шығару үшін белгіленген.

         AutoSize және WordWrap қасиеттеріне назар аударыңыз. Егер де шығару өрісі бірнеше қатарды қамтитын болса, осы қасиеттерді пайдаланған жөн. Label  компонентін формаға қосқаннан кейін  AutoSize  қасиетінің мағынасы True мәніне теңеледі, яғни өріс өлшемі Caption қасиетінің мәнін өзгерткен кезде автоматты түрде өзгереді деген сөз. Егер де шығару өрісіндегі мәтін бірнеше жолды қамтысын десеңіз, онда  Label  компонентіне қосылғаннан кейін   AutoSize қасиетіне False мәнін, WordWrap қасиетіне – True мәнін беру керек. Сонан кейін Width және Height қасиеттерінің мағыналарын өзгертуге қажетті өлшемді беру қажет. Осы әрекеттерден кейін ғана Caption қасиетіне өріске шығатын мәтіндерді енгізуге болады.

           Форма құру кезінде – формаға  Есептеу (Вычислить) және Аяқтау (Завершить)  командалық екі батырмаларын  қосуымыз керек. Button командалық  компоненті формаға басқа компоненттер секілді қосыла бастайды. Button компонентінің белгісі Standart  салымында орналасқан.

          Форма қосымшасын құруды аяқтаған соң бағдарлама мәтінін жазуға кірісеміз. Алдымен бағдарламалау үшін өте қажет түсініктерді талдауымыз керек:

     - оқиға;

     - оқиғаны өңдеу процедурасы.

 

         1.3.3. Оқиға және оқиғаны өңдеу процедурасы

 

 

          Құрылған форманың түрі қосымшаның қалай жұмыс істейтіндігін көрсетеді. Қолданушы редакциялау өрісіне (поля) бастапқы мәліметтерді енгізу керек және сол есептің шығу жолына байланысты  Есептеу   (Вычислить) батырмасын басу керек. Осы көрсетілген командалық  батырманы шерту – Windows-та  Оқиға (событие) деп аталады.

          Оқиға (Event) – бағдарлама  жұмыс істеп жатқан уақыт аралығында орындалады.

           Delphi-де әрбір оқиғаға арнайы ат беріледі.

            Мысалы,тінтуір (мышь) батырмасын бір рет шерту – Onclick оқиғасы, ал тінтуір батырмасын екі рет шерту OnDbClick  оқиғасы деп аталады.

           Delphi – де оқиғаға деген реакция оқиғаны өңдеу процедурасы сияқты жүзеге асырылады. Осылайша пайдаланушының әрекеттеріне сай бағдарлама кейбір қызметтерді атқаруы керек, ол үшін бағдарлама жасаушы оқиғаға сәйкес өңдеу процедурасын жазуы қажет. Оқығаны өңдеудің көпшілік бөлігін компонент атқаратынын ескеруіміз керек. Сондықтан бағдарлама жасаушы оқиғаны өңдеу процедурасын тек оқиға реакциясы стандарттан ерекше болса немесе анықталмаған жағдайда ғана өрісіне өңдеуі керек. Мысалы, есептің шарты бойынша Edit өрісіне енгізілетін символдарға шек қойылмаса , онда OnKeyPress оқиғаны өңдеу процедурасын жазудың қажеті жоқ, өйткені бағдарлама жұмысы кезінде оқиғаны стандартты өңдеу процедурасы пайдаланылады.

          Оқиғаны өңдеу процедурасын құруға кірісу үшін, алдымен  Object Inspector  терезесінен компонент және осы терезеден  Events (оқиға) салымын таңдау керек.

         Events  салымының сол жақ бағанасында таңдалған компонент (объект) қабылдайтын оқиға аттары көрсетілген. Егер оқиғаны өңдеу процедурасы анықталса, онда оқиға атының жанында процедура аты оң жақ бағанада көрсетіледі.

         Оқиғаны өңдеу функциясын құру үшін тінтуір батырмасын оқиғаға сәйкес өңдеу процедурасы атына екі рет шерту керек. Нәтижесінде код редакторы терезесі ашылып, онда оқиғаны өңдеу функциясының аты пайда болады.Delphi оқиғаны өңдеу функциясына 2 бөліктен тұратын ат беріледі. Атаудың бірінші бөлігі объектіні (компонентті) құрайтын формаға теңестіріледі. Екінші бөлігі объект немесе оқиға атына теңестіріледі. Біздің мысалда форма аты – Form1, командалық батырма аты – Button1, ал оқиға – Click болып беріледі.

        Код  редакторы терезесіндегі begin және end сөздерінің арасына оқиғаны өңдеу функциясын жүзеге асыруға қажетті нұсқауларды жазуға болады. Төмендегі бағдарламада Есептеу командалық батырма үшін  OnClick оқиғаны өңдеу функциясының мәтіні келтірілген. Бағдарламаның қалай көрсетілгеніне назар аударыңыздар. Код редакторы терезесінде басты сөздердің жалпы көрінісі – қалың қаріппен, түсініктемелер – курсивті қаріппе берілген. Бағдарламалау ережелеріне сай бағдарлама нұсқаулары шегініс арқылы бөлек-бөлек жіктеліп жазылған. Бұл әдіс бағдарламаны түсінуге ыңғайлы болмақ.

        // Есептеу пернесін басу.

       Procedure  TForm1. Button 1Click (Sender: Tobject);

       Var

       dist:integer; / / арақашықтық, метр

      t: real; / / уақыт,секунд

    

    min:intrer; / / уақыт,минут

      sek: integer; / / уақыт,секунд

      v: real; / / жылдамдық

      begin

    / / енгізу өрісінен бастапқы мәндерді алу

      dist:=StrToInt ( Edit1. Text );

      t:=StrToFloat ( Edit2. Text );

 

      / / алдын-ала түрлендіру

     min:=Trunc( t ); / / минут саны – бұл t  санының бүтін бөлігі  

      sek:=Trunc( t*100 ) mod 100; / / секунд саны – t  санының бөлшек бөлігі

      / / есептеу

     v:=( dist/1000 ) / (min*60+sek ) / 3600 );

      / / нәтиже шығару

     Label4. Caption:= ‘Арақашықтық:’ + Edit1.Text + ‘ м’ + #13 +

     ‘Уақыт:’ + IntToStr( min )+ ‘мин’ +

      IntToStr( sek ) + ‘сек’ + #13+

     ‘Жылдамдық:’+ FloatToStrF(v,ffFixed,4,2)+

     ‘км / сағ’;

     end;

   

          Button1Click функциясы жылджамдықты есептеп, нәтижесін  label4  өрісіне шығарады. Бастапқы мәндер Edit1 және Edit2 редакциялау өзісінен енгізіледі.  Text қасиеті бағдарламаның жұмысы кезінде қолданушы енгізетін символдар қатарын қамтиды. Бағдарлама дұрыс жұмыс істеу үшін бұл қатарда тек сандар болуы керек. Қатар мәндері түгел сандарға ауысу үшін бағдарламада StrToInt және StrToFloat функциялары қолданылады. Бұл функциялардың атқаратын қызметі қатарды санға түрлендіру болып табылады. StrToInt функциясы осы функцияға парметрлер ретінде берілген қатардағы символдврды тексереді (Edit1. Text - Edit1 өрісінің мәні), егер барлық символдар дұрыс болса, онда санды қайтарады. Бұл сан  dist айнымалысына жазылады. Дәл осылайша StrToFloat функциясы жұмыс жасайды. Ол  Edit2 өрісінің құрамындағыларына сәйкес бөлшек санды қайтарады. Бұл сан  t  айнымалысына келіп жазылады.

            Dist және t айнымалымалыларына бастапқы мәндер  жазылғаннан кейін дайындық жұмыстары және есептеулер жүргізіледі.

           Алдымен Truns функциясын қолдану арқылы санның бөлшек бөлігі «лақтырылып тасталады», t  айнымалысының бүтін бөлігі белгіленеді, бұл –минут саны. Truns( t*100 ) mod 100 өрнегінің мәні секундтар саны болмақ. Бұл өрнек былайша есептеледі.

           Бірінші t саны 100-ге көбейтіледі. t –айнымалысын 100-ге көбейткендегі  шыққан нәтиженің бүтін бөлігі Truns функциясы арқылы қайтарылады. Осылайша алынған сан 100- ге модуль бойынша бөлінеді. Модуль бойынша бөлу нәтижесі – осы бөлуден қалған  қалдық болмақ.

           Барлық деректер дайын болған соң есептеу басталады.

          Жылдамдық  км/сағатпен көрсетілгендіктен, метр мен минут арқылы берілген уақыт пен арақашықтық өлшемдері километрге және сағатқа түрлендіріледі. Есептелген жылдамдық мәні Caption  қасиетіне мәндерді меншіктеу жолымен label4 өрісінде шығарылатын болады. Қатардағы сандарды түрлендіру үшін IntToStr және FloatToStr  функциясы қолданылады. Аяқтау батырмасын  басу нәтижесінде бағдарлама жұмысты тоқтады, ол үшін экраннан бағдарламаның басты терезесін жауып, алып тастау керек. Ол Close көмегімен жүзеге асырылады. Аяқтау батырмасы үшін  onClick  оқиғасын  өңдеу төмендегі бағдарламада берілген:

      

      / / Аяқтау батырмасн басу

     Procedure TForm1. Button2Click  (Sender: Tobject );

    begin

    Form1.Close / / бағдарламаның басты терезесін жабу

    End;

 

 

 

 

 

 

 

          1.4. Код редакторы

 

 

          Код редакторы бағдарламау тіліндегі кілттік сөздерді  қалың қаріппен балгілейді. Бұл бағдарлама құрылымын түсінікті тілде беру үшін қолданылады. Кілттік сөздермен қатар, код редакторы түсініктемелерді курсивті қаріппен белгілеуге де мүмкіндік береді.

 

           1.4.1. Түсінектеме жүйесі

 

 

          Мәтінді теру кезінде редактор процедуралар мен функциялар және объектілердің қасиеттері мен тәсілдері жөнінде анықтамалық ақпараттар шығарып береді. Мысалы, егер біз редактор терезесінде ShowMessage жазсақ, онда экран бетінде ShowMessage функциясының параметрлері көрсетілген терезе шығады. Параметрлердің бірі қалың қаріппен белгіленеді, міне, осылай редактор бағдарламашыға қандай параметрді енгізу керектігін білдіретін түсінік береді. Параметрлер мен үтірді енгізген соң көмекші терезеде келесі параметр белгіленіп тұрады. Осылайша барлық параметрлер толық көрсетіліп болғанға дейін осы әрекеттер орындала бермек. Код редакторы объектілері үшін әдістер мен қасиеттер тізімі шығарылады. Бағдарламашы объект аты мен нүктені жазып болысымен, көмекші терезеде осы объектінің әдістер мен қасиеттер тізімі пайда болады. Керекті элементке өту үшін меңзердің орнын ауыстыру қажет немесе кілтжиыннан қасиет немесе әдістің алдыңғы бірнеше әріптерін терсе жеткілікті. Тізімнің керек элементі таңдалып  <Enter>  пернесін басқан соң ғана бағдарлама мәтініне керек қасиет немесе әдістер қосылады. Көмекші терезенің бағдарлама  мәтінін дайындауда көп көмегі бар. Егер бағдарлама жазған уақытта көмекші терезе пайда болмаса,онда бағдарлама жасаушы қателесті (процедура немесе функция аты дұрыс жазылмаған) деген сөз.

 

           1.4.2. Анықтама  жүйесі

 

 

          Бағдарламаны теру барысында  тілдің құрылымы жөнініде немесе функциялар туралы анықтамалар алуға болады. Ол үшін код редакторы  терезесінде анықтама алу керек сөзді теріп, сонан соң «F1»  пернесін басу қажет.

         Ақпараттық анықтаманы Help менюінен Delphi Help  командасын таңдау арқылы алуға болады.

         Бұл кезде экранда анықтамалық жүйенің стандартты терезесі пайда болады. Терезедегі  «тақырыптық нұсқағыш» салымында анықтама алумен байланысты тақырыпты анықтайтын кілттік сөзді енгізіңіз. Кілттік сөз ретінде функцияның, процедуралардың, қасиеттердің немесе әдістер аттарының алғашқы бірнеше әріпін енгізсе жеткілікті.

 

         1.5. Жоба құрылымы

 

 

          Delphi жобасы – бағдарламалық бірлік жиынын  (модульдерді) қамтиды.

         Басты деп аталатын модульдердің бірі – бағдарламаның орындалуы  басталатын нұсқауды қамтиды. Осы нұсқаудан бағдарламаның орындалуы басталады.

          Қосымшаның басты модулі толықтай  Delphi-де қалыптасады.

          Басты модуль файлының кеңейтілуі  .dpr болып белгіленеді. Қосымшаның басты модулінің мәтінін көру үшін  Project менюінен View Source  командасын таңдау қажет. Төмендегі бағдарлама жүгіру жылдамдығын есептеуге арналған.

    Program vrun;

    Uses

    Forms,

    Vrun1 in ‘vrun1.pas’ {Form1};

    

     {$R*.res}

 

      begin

      Application. Initialize;

      Application. createForm (TForm1, Form1);

      Application.Run;

      End.

         Басты модуль program сөзінен басталады, онан соң жоба атына сәйкес болатын бағдарлама атын бару қажет.

         Жоба аты жобаны сақтау кезінде беріледі де, ол компилятор арқылы құрылатын бағдарламаны – орындамалық файл  атын анықтайды. Әрмен қарай Uses сөзіненкейін қолданылатын  модульдер аты жазылады: Forms кітапханалық моддулі және vrun1.pas формасының модулі.

         Түсініктеме ұқсас ($R*.RES) қатары – бұл директива, компиляторға ресурстар файлын қосады. Ресурстар файлы қосымшалар ресурстарынан тұрады: пиктограммалар, меңзерлер, биттік образдар және тағы басқалар. Жұлдызша белгісі – ресурстар файлының аты жоба файлымен бірдей екенін білдіреді, бірақ кеңейтілуі  .res.

          Ресурстар файлы мәтіндік файл емес, сондықтан оны мәтін редакторының көмегімен қарауға мүмкінгдік жоқ. Ресурстар файлымен жұмыс үшін арнайы бағдарламалар қолданылады, мысалы Resours  Workshop. Сонымен қатар Delphi құрамына кіретін Image Editor утилитін де пайдалануға болады, оған қатынас  Tools  менюіндегі  Image Eitor командасын таңдау арқылы ұйымдастырылады.

          Басты модульдің орындалатын бөлігі begin және end нұсқауларының арасында орналасқан.

          Орындамалық бөлім нұсқауы қосымшаны инициализациялауды және стартты терезені экранға шығаруды қамтамасыз етеді.форма модулін

         Басты модульмен қатар, әрбір бағдарлама өзінде ең болмағанда бір форма модулін қамтиды.

          Онда қосымша стандартты формасына түсінік пен оның  жұмысын  қолдайтын процедуралар сақталады.

         Delphi-дегі әрбір формаға өзіндік модуль сәйкес келеді.

      Төменде  жүгіріс жылдамдығын есептеу  бағдарламасы модулінің мәтіні  берілген.

      

      

 

        Unit vrun1;

        Interfase

       

         Uses

         Windows, Messages, SysUtils, Variants, Cl asses, Graphics, Controls, Forms, Dialogs, StdCtrls;

        

          Type

          TForm1=class (TForm)

           Edit1: TEdit;

           Edit2: TEdit;

           Label1: Tlabel;

           Label2: Tlabel;

           Label3: Tlabel;

           Label4: Tlabel;

           Button1: Tbutton;

           Button2: Tbutton;

           Procedure Button1Click (Sender: Tobject);

           Procedure Button2Click (Sender: Tobject);

          

          Private

              {Prevate declarations}

          public

               {Public declarations}

          end;

          var

          Form1: Tform1;

          Implementation

          {$R*.dfm}

         

          / /есептеу батырмасын басу

          Procedure Tform1.Button1Click (Sender: Tobject);

          var

         

          dist: integer; / /арақашықтық, метр

          t: real; / / уақыт, бөлшек,сандар түрінде

         

           min: integer; / / уақыт, минут

           sek: integer; / / уақыт, секунд

           v:real; / / жылдамдық

 

           begin

           / / енгізу өрісінен бастапқы деректерді алу

          dist:=StrTolnt(Edit1.Text);

           t:= StrToFloat(Edit2. Text);

          

           / /  алдын ала түрлендіру

          min:= Truns(t); / / минут саны – t санының бүтін бөлігі