Көпшілікке қызмет көрсету ортасын модельдеу

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

РМҚК «Рымбек Байсеитов атындағы Семей қаржы – экономикалық колледжі»

Тақырыбы: «Көпшілікке қызмет көрсету ортасын модельдеу».

                                                                 Орындаған: Атаева Айдана

          Курс(тобы): 4-қысқартылған ПО-2

                                                               Тексерген: Мамаева А.Т

                                                                         Бағасы: __________________

                                        2013 – 2014 оқу жылы

Мазмұны

КІРІСПЕ  
1. ЖАЛПЫ БӨЛІМ  
1.1 Модель және модельдеу ұғымы  
1.2 Модельдеудің негізгі кезеңдері  
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ  
2.1 Көпшілікке қызмет көрсету жүйесі  
2.2 Көп арналық қайтарысы бар КҚКЖ  
2.3 Кезек ұзындығы шектеулі бір арналы КҚКЖ  
3. ҚОРЫТЫНДЫ  
4. ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ  

Кіріспе

       Бұл курстық жұмыстың мақсаты – Көпшілікке қызмет көрсету жүйесі болып табылады. Жалпы курстық жұмыс негізгі екі тараудан тұрады:  
Бірінші тарауда – Пәндік саланы зерттеп, модель құруды көрсетеді. 
Екінші тарауда - Көпшілікке қызмет көрсету жүйесінің модельдерін программалауды қолдану жүйесін айтады. 
       Қазіргі қоғамның мәдениеті, білімділігі, ой өрісі және ой жүйесі дамыған кезеңде халық шарушылығының кәсіпорындарының қандай түрі болмасын, оның экономикасын ұтымды басқаруда математикалық әдістер мен компьютерді кеңінен қолдану қажеттігі әркімге белгілі. 
Математиканың экономикада және басқа ғылымдарды кеңінен қолданылуы осы ілімнің өзіне тән ерекшелігі болып табылады. Егер оның осы ерекшелігі түбегейлі экономикалық талдаумен біріктіре отырып пайдалынса, онда өндірістік жұмыстарды тиімді ұйымдастыруда және басқаруда, яғни әр істен ұтымды табыс табу жолдарында математикалық әдістемелерді қолдану –бүгінгі таңдағы ең қажетті істің бірі. 
Болашақ мамандар үшін қолданбалы математиканың ең маңызды салаларының бірі  -  математикалық модельдеу пәні: ол экстремалдық есептерді зерттеуге және олардың шешу әдістеріне арналған. Бұл пәнді оқу студентке қарапайым есептердің математикалық модельдерін құрастыруда алғашқы қадам жасауға, олардың математикалық қойылуы мен шешу әдістерін үйренуге мүмкіншілік береді.  Бұл пән бойынша белгілі білім қорын  жеткізіп  және  оларды қолдануға үйретіп қана қоймай, ол сонымен қатар математиканы оқып-үйрену үшін қажетті студенттердің логикалық ойлауын және математикалық мәдениетін дамытады.

1. ЖАЛПЫ БӨЛІМ  
1.1 Модель және модельдеу ұғымы

Модель (фр. modele, лат. modulus – өлшем) – белгілі бір зерттелетін нысанның ой түсінігі арқылы немесе материалдық түрде жасалған шартты үлгісі (бейнесі, сұлбасы, сипаттамасы, т.б.). Модель мен түп нұсқаны бір-бірінен абсолютті түрде айыруға болмайды. Қарастырылып отырған құбылыс немесе процесс абстрактылық нысандар мен математикалық заңдылықтар түрінде берілетін модель математикалық модель деп аталады. Модельдің ең қарапайым түрі нысандарды көрнекі етіп сурет, кескін, сызба формасында графиктік түрде көрсету. Модельдің екінші түріне – нысандардың, процестер мен құбылыстардың ауызша (қандай да бір тілдің көмегімен) суреттелуі, сипатталуы жатады. Үшінші түрі – ақпараттық-логикалық модель , ауызша сипатталған нысанды кескіндеп көрсету (формалау). Төртінші түрі – динамиканың ішкі заңдарын, өзара әсерін, қасиеттерін көрсететін физикалық нысандардың, құбылыстар мен процестердің математикалық түрде сипатталуы. Мысалы, белгілі бір физикалық процестің уақыт ішінде өтуін баяндайтын дифференциялдық теңдеулер жүйесі осы процестің моделі деп аталады. Модель ұғымы логика, математика, физика, химия, кибернетика, лингвистика, т.б. ғылым салаларында қолданылады. Ғылымда модель ұғымы әдетте модель жасау әдісін қолдануға байланысты аталады. Алгебра мен математика логиканың тоғысқан жерінде арнаулы пән – модельдер теориясы қалыптасты.

Әлеуметтанушылар бұл терминге көптеген анықтама береді. Кейбір жағдайда, ол теория деген сөздің синонимі ретінде, тағы да бір жағдайларда теориядан гөрі жалпылау деңгейде абстрактілі ұғымдар жүйесіне сілтеме ретінде пайдаланылады. Ол, сондай-ақ, себептік модельдердегі сияқты статистикалық модельді қолданылады. Қаңдай анықтама берілсе де, модельдер оны зерттеуде эмпиризмнен аулақ болып, теориямен шұғылдануды талап етеді.

Модельдер өзінің түп негізінде тұжырымдама мен түсініктеме құралы ретінде құбылыстарды жеңілірек ұғыңдыруға тырысады. Әлеуметтануда құрылымдық функционализм алғашқы екі мағынада модель болып табылады, өйткені ол түсіндірудің кең құрылымы (қоғам организм секілді деп пайымдайтын метатеория) мен тұжырымдамалық топшылаулардың жиынтығын (қоғам бөліктері жалпының міндетін атқаруына қалай үлес қосатынын көрсететін теория) қамтамасыз етеді. Ұғымдар арасындағы қатынастар туралы гипотеза нақтыланып, ұғымдарды өлшеуге болатын тұста біз операциялык модель туралы айта аламыз. Бұл модельдер кейде диаграммалар түрінде көрсетіліп, математика терминдері арқылы неғұрлым ұтымды ұсынылуы мүмкін. Мысалы, регрессия немесе логлиния модельдері. Математикалық әлеуметтанудың маңызды жағы - модельді құрастыру - модельдерді диаграммалар тасқыны сатысынан бастап, математикалық бейнелеуге дейін жетілдіруге байланысты. Себеп-салдарлық модельдер кез келген түрде болуы мүмкін. Қандай анықтамаға ие болса да, модель-теориялық қызмет түрлері кешеніндегі құрал болып, назарымызды ұғымдарға немесе өзгерістерге және олардың өзара байланысына аударады.

1.2 Модельдеудің негізгі кезеңдері

 
Модельдеу және оның түрлері

             Модельдеудің түрлері көп. Модельдеуді  жалпы үлкен екі топқа бөледі: 
Физикалық модельдеуге – ұқсастық теория негізінде нақты объектінің кішірейтілген үлгісі.

Аналогтық модельдеуге – зерттелінетін объектілердің физикалық табиғаты әртүрлі құбылыстарда байқалады.

Бұл екі типтес модельдер берілген объектілердің заттық баламасына негізделген. 
Заттық модельдеуден идеалдық модельдеу принципі мүлде басқа. Сөйтіп, идеальдық модельдеу теориялық сипаттамадан тұрады.

Математикалық модельдер

Зерттелетін объект немесе процесс олардың сандық параметрлерін байланыстыратын формула түрінде берілетін жағдайлар жиі кездеседі.

Бұған мына төмендегі формулаларды жатқызуға болады:

• дененің геометриялық параметрлерін сипаттайтын формулалар;
• физикалық процестерді сипаттайтын формулалар;
• химиялық формулалар;
• тауардың бағасын есептеп шығаруға арналған тұрмыстық формулалар т.с.с.

Математикалық модель деп- объектіні немесе процесті олардың сандық параметрлерімен байланыстыратын математикалық формуламен ипаттауды айтамыз. Математикалық модельдерді жазуда әр түрлі ғылымдарда қабылданған түрлі таңбалау жүйелері пайдаланылады. Математикалық модельді жасақтау көптеген есептерді компьютерде шығаруда маңызды рөл атқарады. Математикалық модель адамның шығармашылық жұмысының өнімі болып табылады. Компьютер ойша жасалған модельді жаңа сапалық деңгейде таңбалық пішінге аударады. Құбылысты сипаттау үшін оның ең маңызды қасиеттерін, заңдылықтарын, ішкі байланыстарын оның кейбір жеке сипаттамаларын бөліп көрсетіп, маңызды еместерін ескермеуге болады. Құбылыстың метематикалық моделін жасақтауда осы айтылғандарды ескеру қажет.

Метематикалық модельді ең ұтымды түрде есептеу эксперименті деп аталатын алгориттмдік модель түрінде компьютерде жүзеге асыруға болады.

Әрине есептеу экспериментінің нәтижесі егер модельде шындықтың маңызды жақтары ескерілмеген болса шындыққа сәйкес келмеуі мүмкін.

Сонымен, есепті шешу үшін метематикалық моделін жасақтауда модель құра отырып, мыналарды ескеруіміз керек:

• метематикалық модель құруда негізге алынатын болжамды бөліп көрсету;
• алғашқы деректер және нәтижелер деп неніесептеу керектігін анықтау;
• нәтижелерді алғашқы деректермен байланыстыратын метематикалық қатысты жазу.

Математикалық  модельді құруда алғашқы деректер арқылы іздеп отырған шаманы өрнектейтін формуланы табу барлық уақытта мүмкін бола бермейді. Мұндай жағдайда белгілі бір немесе басқа дәрежелі дәлдікпен жауап беруге мүмкіндік беретін математикалық әдістер пайдаланады.

Ғылыми есептерді шығарғанда мүмкіндігінше шындыққа жақын келетін математикалық модель құру керек болады. Мұндай модель бойынша дәл есептеулер емес жуықтап есептеулер жасалады, бірақ осының арқасында басқа жолдармен алуға болмайтын деректерді алуға болады. Есеп математикалық модельге келтірілгеннен кейін оны шығарудың алгоритмін құруға болады. Алгоритмнің дайын болуының белгілі бір кезеңінде программалау басталады.

Математикалық модель – таңбалық танымның негізіне жатады. Классикалық мысал.Бізді қоршаған дүниедегі объектілердің ғылыми танымдылығымен жеткізу үшін әртүрлі физика мен химияның, биология мен психологияның, социология мен архелогияның 
өмірде кездесетін ғылымдардың көбі бір-бірімен байланысты болғанымен, қолдану шекарасы қоршаған ортада кездеспейтін сандар, функциялар, теңдеулер, операторлар планеталардың қозғалысын,математика мен бізді қоршаған нақты өмірді байланыстырушы арнайы звеноның 
математикалық модельді құрудағы негізгі принциптері.Қазіргі ғылыми тұрғыдан қарағанда бірінші математикалық модель құруДененің қозғалысы құлау биіктігіне байланысты өзгереді. Қарастырылып отырған шама белгісіз y(t) функцияны табу үшін жылдамдығын бағалау қажет.

Өнеркәсiптiк меншiк объектiсі - Пайдалы модель

Өндiрiс құрал-жабдықтары мен тұтыну заттарын, сондай-ақ олардың құрамдас бөлiктерiн (құрылғысын) конструкциялық орындау пайдалы модельдерге жатады, және ол жаңа және өнеркәсiпте қолдануға болса ғана, оғаң, құқықтыққорғау берiледi. Егер елеулi белгiлерiнiң жиынтығы техника деңгейi туралы мәлiметтерден белгiсiз болса, пайдалы модель жаңа болып табылады. Техника деңгейi туралы мәлiметтер пайдалы модельге басымдық берiлген күнге дейiн жұртқа мәлiм болған, арыз берiлiп отырған пайдалы модель мақсаттас құралдар туралы дүние жүзiнде жарияланған мәлiметтердi, олардың Қазақстан Республикасында қолданылуы, сондай-ақ олардың неғұрлым бұрынырақта басымдығы болған жағдайларда Қазақстан Республикасына басқа адамдардың пайдалы модельдерге және өнертабыстарға (қайтарып алынғаннан басқа) берген өтiнiмдерi және Қазақстан Республикасында патенттелген пайдалы модельдер мен осы бағыттағы өнертабыстар туралы мәлiметтердi қамтиды.Егер iс жүзiнде пайдалануға жарайтын болса, пайдалы модель өнеркәсiпте қолдануға жарамды болып табылады.Париж конвенциясына қатысушы мемлекет аумағында ұйымдастырылған, ресми немесе ресми деп танылған халықаралық көрмеде пайдалы модельдiң экспонат ретiнде көрсетiлуiн қоса алғанда, пайдалы модельге қатысты ақпаратты арыз берушiнiң (автордың) немесе одан бұл ақпаратты тiкелей немесе жанама түрде алған кез келген адамның көпшiлiкке жария етуi пайдалы модельге өтiнiм ақпарат жария болған күннен бастап алты айдан кешiктiрмей берiлген болса, пайдалы модельдiң жаңалығына әсер ететiн мән-жай деп танылмайды. Бұл орайда осы фактінi дәлелдеу мiндетi арыз берушiге жүктеледi.Төмендегі аталған объектiлерге қатысты шешiмдер пайдалы модельдер ретiнде қорғалмайды:

• жаңалықтар, ғылыми теориялар және математикалық әдiстер;
• шаруашылықты ұйымдастыру және басқару әдiстерi;
• шартты белгiлер, кестелер, ережелер;
• ақыл-ой операцияларын орындау, ойындарды жүргiзу ережелерi мен әдiстерi;
• есептегiш машиналарға арналған бағдарламалар мен алгоритмдердiң өзi;
• ғимараттар, үйлер, аумақтар жоспарларының жобалары мен тәсiлдерi;
• бұйымдардың тек сыртқы түрiне қатысты ұсыныстар;
• Қоғамдық мүдделерге, iзгiлiк пен мораль принциптерiне қайшы келетiн ұсыныстар.

Пайдалы модель - патентпен қорғалады және өтінiм берiлген күннен бастап бес жыл бойы күшiн сақтайды, патент иеленушiнiң өтiнiшi бойынша оның қолданылу мерзiмi ұзартылуы мүмкiн, бiрақ ол үш жылдан аспауы керек. Пайдалы модельдің авторы болып, өз еңбегiмен жасаған жеке адам танылады. Пайдалы модель патенті оның авторына (авторларына) патент иеленушiлерге беріледі және қорғалатын өнеркәсiптiк меншiк объектiсiн өз қалауынша пайдалануына ерекше құқығы болады.Патент иеленушi қорғалатын өнеркәсiптiк меншiк объектiлерiн пайдалануға айрықша құқықты осы қорғау құжатын беру туралы мәлiметтер ресми бюллетеньде жарияланған күннен бастап қорғау құжатының қолданылу кезеңiнде жүзеге асырады.

Патент иеленушi өнеркәсiптiк меншiк объектiсiн пайдалануға мiндеттi және қорғау құжатын күшiнде ұстау үшiн жыл сайын ақы төлеп тұруға мiндеттi.Пайдалы модель объектiлерiн жасауға, құқықтық қорғау мен пайдалануға байланысты мүлiктiк, сондай-ақ оларға байланысты жеке мүлiктiк емес қатынастар Қазақстан Республикасының патент заңы Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 16 шілдедегі N 427 Заңымен реттеледi. Пайдалы модельге патент беруге өтінімді жасау, ресімдеу және қарау қызметі Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің Зияткерлік меншік құқығы комитетінің 2007 жылғы 24 сәуірдегі N 53-НҚ Бұйрығымен бекітілгең «Пайдалы модельге патент беруге өтінімді жасау, ресімдеу және қарау жөніндегі нұсқаулықта» жазылған.

Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің Зияткерлік меншік құқығы комитеті пайдалы модельдердi қopғay саласындағы мемлекеттiк реттеудi жүзеге асыратын мемлекеттiк орган және пайдалы модельдердi қорғау саласындағы уәкiлеттi мемлекеттiк орган болып табылады.  
Сараптама жасау ұйымы - мемлекеттiк монополияға жатқызылған салаларда (пайдалы модельдердi қорғау саласында қызметтер көрсету) қызметтi жүзеге асыратын уәкiлеттi органға ведомстволық бағынысты Ұлттық зияткерлік меншік институты» РМҚК.

Графикалық модельдің мағынасы

Мәдениеттің нәтижелік қыры адамзаттың қолымен құрылған құндылықтардың жиынтығынан көрінеді. Мәдениеттің процессуалды қырының бейнесі осы құндылықтарды адамзаттың сақтау, беру, қабылдау және құру бойынша іс-әрекеттері болып табылады. Нәтижесінде осы қырларды бірыңғай органикалық байланысқан жүйеге біріктіруден жаңа мағына, жаңа мән – мәдениет пайда болады.

Оқушылардың мәдениеті объективті құбылыс ретінде қоғамның тарихи дамуы барысында жинақталған табиғат, қоғам, қоғам өмірінің жекелеген жақтары туралы білімдер жүйесін әртүрлі типтегі адамзат іс-әрекетінің тәсілдерін ұсынады. Сонымен, біз бұл жағдайда мәдениеттің нәтижелілік қырының пайда болуын байқаймыз.

Оқушылар мәдениетінің субъективтілігі іс-әрекет барысында былай өрнектеледі: оқушы іс-әрекеттің мақсатына, қабілетіне тәуелді түрде қабылданатын ақпаратты меңгеру, шығармашылықпен ойлау мүмкіндігін беретін осы жүйеден іс-әрекеттердің тәсілдерін таңдайды.

Оқушылардың графикалық мәдениетіне өту арқылы бұл ұғымның мазмұнына екі қырынан қарау керек: объективті құбылыс ретінде, яғни құрамында іс-әрекет тәсілдері бар арнайы (графикалық) білімдер жүйесінде өрнектеледі және субъективті құбылыс ретінде оқушылардың графикалық іс-әрекеттерінде көрініс табады.

Графикалық мәдениет ұғымын түсіндіруді философия мен педагогика тұрғысынан талдау, бұл ұғымның мазмұнын математиканы оқыту әдістемесі тұрғысынан аша түсуге мүмкіндік береді. Алдымен бір ескертуге тоқталайық. Бізге белгілі жай, оқушылардың графикалық мәдениеті әртүрлі сызу, сурет, математика, физика, география және т.б.  мектеп пәндеріне оқыту барысында қалыптасады. Математикалық пәндердің негізгі міндеті - математикалық тұрғыда сауатты, меңгерген математикалық әдістерді қолдана алатын адамдарды даярлаудан тұрады. Бұл жағдайда математикалық мәдениет туралы айтылады. Сонымен, оқушылардың жалпы мәдениеті мен олардың математикалық және графикалық мәдениеттерінің арасында белгілі бір қатынас болады, оны көрнекі түрде былайша бейнелеуге болады: 

К– оқушылардың жалпы мәдениеті,

М – оқушылардың математикалық мәдениеті,

Г – олардың графикалық мәдениеті.    

Сурет – 2.

Графикалық мәдениет ұғымының мәнін ашу үшін алдымен терминологияны нақтылап алу талап етіледі. Үлкен кеңес энциклопедиясында /БСЭ/ «граф» түбірінің мәні төмендегіше анықталады: «графо» ... (грекшеден аударғанда ... – жазамын, сызамын, саламын) күрделі сөздің құрамды бөлігі, хатқа байланысты жазу, сызу, сурет салуды ... білдіреді...» (1, 783 б.).

Математикада және білімнің басқа салаларында «график» сөзін қолдану орынды, яғни сандық қатынастар координаталық жазықтықта нүктелер жиынының көмегімен өрнектеледі.

Өз дамуының бастапқы кезеңінен графикалық әдіс екі негізгі функцияны – салу және зерттеуді атқарып келеді. Мұның біріншісі екі айнымалы арасындағы тәуелділіктің көрнекі картинасын қамтамасыз етеді, ал екіншісі осы тәуелділікті оның графигі бойынша талдау мүмкіндігін береді.

Сонымен, математикадағы графикалық әдіс екі өлшемді белгілер жүйесінің функционалды тәуелділіктерін графикалық бейнелеу және осы тәуелділіктерді олардың графикалық бейнелері арқылы зерттеу тәсілдері ретінде түсіндіріледі.

Мұның барлығы графикалық әдістің тек математикада ғана емес, ғылымның басқа салаларында, әсіресе, ондай тәуелділіктер көптеп кездесетін физика мен статистикада кеңінен қолданысқа ие болуына алып келеді. Бұл өз кезегінде, графикалық әдістің (ХІХ ғ. ортасында) осы салаларда дамуына, графикалық әдістің негізгі зерттеу аппараты ретінде графикалық тілдің жасалуына алып келді.

Сабақтарда математикалық және графикалық мәдениеттердің қиылысуынан ішкі жиын құрайтын графикалық мәдениеттің элементтері қалыптастырылады, яғни Г М Г, мұнда (М Г) К және (М Г) К, мұндағы  Г - мектептегі алгебра пәнінің көмегімен қалыптасатын оқушылардың графикалық мәдениеті.

Келешекте Г мазмұнын, оның екі өзара байланысқан объективті және субъективті қырламын ескере отырып қарастыратын боламыз.

Біздің зерттеудің негізгі міндеттердің бірі Г элементтерін анықтау болып табылады. Бұл міндетті шешу үшін графикалық мәдениеттің тек бір қырын талдау табиғи, яғни қалыптастыру шарттары объективті түрде берілген графикалық білімдерді талдаудан бастаймыз. Сол графикалық іс-әрекеттердің тәсілдерін және графикалық мәдениет элементтерін қалыптастырудың мүмкін жолдарын айқындау мүмкіндігін береді.

Мектеп алгебра курсының негізгі бағыттары (функция, теңдеулер және теңсіздіктер) қарапайым функцияларды, теңдеулерді және теңсіздіктерді графикалық шешуде графикалық әдісті қолдануды қажет етеді.

Оқытудағы графикалық әдіс графикалық модельдердің бір түрі ретінде оқушылардың графиктерді қолдануларынан тұрады. Кез-келген модельдерді қолдану, модель тілінде, модель ішіндегі әрекет тәсілдерінде көрініс табатын, тағы да осы модельдің тілінде өрнектелетін және басқа модельдермен байланыс орнататын тәсілдерге негізделген модельдің мағынасын білумен аяқталады . Мектеп алгебра курсындағы мұндай модельдер, дербес жағдайда, функцияның вербальды және аналитикалық моделі болып табылады. Функцияның вербальды, аналитикалық және графикалық модельдерінің арасында байланыстарды орнату, функциямен, осы модельдердің тілдерінің бірімен байланысты ұғымдарды басқа тілге аудару негізінде жүзеге асырылуы мүмкін болады.

Графикалық білімдер ұғымының құрылымдық схемасы

Графикалық мәдениет элементтерін анықтайтын «базалық» элементтерді және әртүрлі қасиеттер мен адамзат қабілеттерін кірістіреміз, яғни қарастырылып отырған сала бойынша сауатты болу, өз білімдерін шығармашылықпен қолдану, мәселені бірегей түрде шешу, оны әдемі жеткізу және т.б., мұның барлығы «мәдениет» деген бір сөзбен сипатталады.

Графикалық білімнің ерекшеленген бұл элементтерін, яғни функцияның графикалық, вербальды және аналитикалық модель тілдерін білу, функциямен, бір тілдің екіншісімен байланысты ұғымдарды аудару, графикалық мәдениеттің объективті қырын сипаттайтын оқушылардың графикалық мәдениетінің элементтері деп атаймыз.

Сонымен, вербальды немесе аналитикалық және графикалық модельдер арасында байланыстар орнату, графикалық модель ішіндегі іс-әрекеттер графикалық әдістің құраушы функциясына ғылыми ұғым ретінде сәйкес келеді, функцияның графикалық және вербальды немесе аналитикалық модельдері арасында байланыстар орнату  оның зерттеушілік міндетіне сәйкес келеді.

Оқытудағы графикалық әдіс құрамына графикалық модельдердің ішіндегі әрекеттердің тәсілдерін және бір құбылыстың басқа модельдермен байланыс орнату тәсілдері енетін графикалық модельдермен «амалдар орындау» операциялау тәсілдерінің жиынтығы ретінде түсіндірілуі мүмкін.

Функцияның вербальды моделі осы модель тілінің терминдерін анықтайды. Бұл тілдің терминдеріне біз мыналарды жатқызамыз: «аргумент», «функция», «аргументтің мәні», «функцияның мәні», «функцияның анықталу облысы», «функция мәндерінің облысы», «басқа функцияның үлкен мәндерін мән ретінде қабылдау», «жиында өсу» және т.б.

Сонымен, функцияның вербальды, аналитикалық және графикалық тілдеріне қатысты соңғы ескертпе, осы қарастырылып отырған тілдердің әрқайсысында сандық жиындарды қолдану мүмкін болады.

Оқушылардың алгебра сабақтарындағы графикалық іс-әрекеті функция графиктерін салу және оқу барысында іске асырылады. Модельдеу тұрғысынан функция графигін салу функцияның аналитикалық немесе вербальды моделінен оның графикалық моделіне өту, ал функция графигін оқу графикалықтан функцияның вербальды немесе аналитикалық моделіне өту. Бұл өту ұғымдарды функция моделінің бір тілінен басқа модель тіліне аудару негізінде жүзеге асырылады.

Сондықтан графикалық мәдениет элементтерін анықтайтын «базалық» элементтерді және әртүрлі қасиеттер мен адамзат қабілеттерін кірістіреміз, яғни қарастырылып отырған сала бойынша сауатты болу, өз білімдерін шығармашылықпен қолдану, мәселені бірегей түрде шешу, оны әдемі жеткізу және т.б., мұның барлығы «мәдениет» деген бір сөзбен сипатталады.

2.2 Модельдеудің  негізгі кезеңдері

Шешім қабылдау кезеңдері

          Күнделікті өмірге қажетті есептердің  жобасын жасау және оларды  шешу жолдары әртүрлі. Дегенмен  барлық есептерге ортақ есептерді  құру және шешу тәсілдерін  көрсетуге болады. Жалпы тәжірибенің есептерді шығару жұмыстарын мынадай кезеңдерге бөлуге болады:

• Есепті қою
• Есепті формальдау
• Есептің математикалық моделін құру
• Есепті шығару әдісін таңдау, есеп күрделі болса, оны таңдап алған әдіспен компьютер арқылы шығару үшін программа құру, есепті шығару, есептің шыққан нәтижесін талдау және тәжірибеде қолдану.

Есептің қойылуы.

         Қандай есепті құрастырмасақта алдымызға мақсат ашық және толық, түсінікті нақтылы болуы міндеттә түрде қажет. Алдымызға қойған мақсатты орындау үшін қандай мүмкіндің бар, қолдағы бар қаражат жетема, мақсатты орындауға кереті жағдайларымыз қандай? Міне осыларға байланысты есептің мақсаты және орындауға қажетті шарттар нақтылы сөз жүзінде көрсетіледі. Осы жағдайда есептің сөз жүзінде берлуі немесе қойылуы дейді.

         Есепті формалдау

         Бұл кезең өте жауапты өте ауыр қажетті іс әрекеттерді жасауды қажет етеді. Осы кезеңде есептің математикалық әдіспен шығарушы яғни орындаушы мамандардың арасында бір-біріне толық түсінушілік болу керек. Сонымен қатар есептің сандық математикалық моделін құруға қажетті мәліметтердің сан мәндері толығымен иналып, және олар математикалық, статистикалық әдістермен өңделіп таңдалуға тиісті.

        Есептің математикалақ моделін  құру

           Алдымен модель деп – нені айтылатынына тоқталамыз. Бір затпен екінші немесе үшінші заттардың байланысын математикалық формула түрінде көрсетуге болады, мұны заттардың бір-бірімен өзара байланысын көрсететін математикалық модель дейді. Экономикалық математикалық модельдер формула түрінде де матрица түрінде де берілуі мүмкін. Берілген мәліметтердің мазмұнына есептеу тәсілдері мен қойылу шарттарына байланысты модель статистикалық және динамикалық болып бөлінеді. Берілген есептің математикалық моделін құру дегеніміз – алға қойған мақсатты және оны орыдау үшін қажетті шарттарды математикалық формула түрінде көрсету.

         Ыңғайлы әдісті таңдап алу

              Табылған математикалық модельді шешуге ыңғайлы әдісті таңдап алу. Мұндағы қойылған есепті тиімді шығару жолы деп әртүрлі түрде берілген шарттар болуы мүмкін. Мысалы, берілген есепті шешуге бір әдісті қолдансақ көп уақыт жұмсалынып дәлірек мәнінің алынуы, ал басқа басқа әдісті қолдансақ аз уақыт жұмсалынып есептің жуық мәнін алынуы, тіпті керісіншеде болуы мүмкін. Көбінесе осы кездегі күнделікті өмірде қолданылып жүрген есептер дербес компьютерлерде шығарылатын болғандықтан, есептің шығару әдісін таңдағанда компьютерге программа жасаудың ыңғайлы әдісін қолдануға тура келеді.

         Таңдап алған әдісті машина тіліне көшіру немесе белгілі алгоритмдік тілде таңдап алған әдіске компьютерге арнайы тілде программа құрылады және мынадай жұмыстар жасалады.

• берілген сандық мәліметтер мен әдіске жасаған программаны машинаға енгізуге болатындай етіп дайында алып, оларды дискетке және тағы басқа мәлімет тасымалдаушыға түсіру.
• тікелей есепті шешу.
• табылған есептің шешуін талдау, қажет болған жағдайда сандық ақпараттарды , тіпті есептің кейбір шарттарын өзгертіп немесе толықтырып есепті қайта шешу.

          Табылған шешуді тәжірибе жүзінде  қолдану 

Егер құрылған есепті компьютерді қолданбай ұсақ машиналарды ғана 4-5 кезеңдер қарастырылмайды. Мұнда ескеретін бір жай барлық модельдер үшін есепті шешудің қажеттігі бар деп қарауға болмайды. Тәжірибеде барлық модельдерді 3 топқа бөледі:

1. портреттік модель. Мұнда заттың бейнесін дәл түсіру.
2. типтес модель(онологиялық). Мұнда табайық деп отырған заттың барлық  қасиеттерін одан оңайлау, бірақ алғашқыда өте ұқсайтын затпен алмастыру. Мысалы, температура түсінігі.
3. символдық және ой-жүйелілік математикалық модель-бұл әртүрлі үрдістерді экономикалық, техникалық есептерді символдық байланыстар арқылы өрнектеледі. Мұндай модельдер берілген есепті математикалық символ және терминдер арқылы өрнектейді, сонымен қатар оның тиімділігін таңдап алуға мүмкіндік береді.

2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ

 
2.1 Көпшілікке  қызмет көрсету жүйесі

Көптеген экономикалық есептер көпшілікке қызмет көрсетумен байланысты яғни бір жағынан қандай да бір болмасын қызмет түрінен көпшілік талап қою қажеттігі туындайды. Ал екінші жағынан ол талаптар қанағаттандырылатын болады. Көпшілікке қызмет көрсету құрамына мынадай элементтер жатады:

А) талаптар ағыны құрамына енетін талаптар көзі

Б) кезек

В) талаптар ағыны құрамына енетін қызмет құрылғылары

Аталған жүйелермен көпшілікке қызмет ету теориясы айналысады.

1. Күту шарттарына қарай қызмет көрсетуді бастауды былай ажыратады.
2. Жоғалтудан басталатын көпшілікке қызмет көрсету жүйелері.
3. Күтуден басталатын көпшілікке қызмет көрсету жүйелері

Бастартудан басталатын көпшілікке қызмет көрсету жүйесіне түсетін талаптарда, егер барлық қызмет көрсету каналдары бос болмаса, онда бас тартуға тура келеді де, талап орындалмайды, яғни жоғалады. Оның мысалы ретінде телефон станциясына жұмыс келтіруге болады. Ал күтуден басталатын көпшілікке қызмет көрсету жүйесінде барлық каналдардың бос емес екендігі белгілі болғаннан кейін кезекке тұрып, қызмет көрсететін каналдарының босағанын күтеді. Егер көпшілкке қызмет көрсету жүйесінде  кезекке тұру саны шектеулі талаптардан тұратын болса, онда оны кезектің ұзындығы шектеулі жүйе ұзақтығы деп аталады. Егер көпшілікке қызмет көрсету жүйесінде кезекке тұратын болып, бірақ әр талаптың шектеулі болатын өз уақыты болса, онда ол шектеулі күту уақытымен берілген жүйе деп аталады.