Аймақтың өнеркәсіптік қауіпсіздігін қамтамасыз ету
Мазмұны
Кіріспе
- Аймақтың өнеркәсіптік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің
теоретикалық негіздері
- Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету ұғымы 22
- Аймақтың өнеркәсіптік кешенін экономикалық басқарудағы
теориялық-әдіснамалық
- Азық-түлік қамтамасыз етудегі шетел тәжірибелері 38
2 Аймақтың өнеркәсіптік қауіпсіздігін қамтамасыз ету, елдің
экономикалық-әлеуметтік ахуалын арттыру тетектерінің бірі 39
2.1 Павлодар
облысының әлеуметтік
2.2 Павлодар облысы бойынша өнеркәсіптік қауіпсіздігін қамтамасыз
етудегі кәсіпкерліктің дамуын талдау
2.3
Павлодар облысы бойынша
кәсіпкерліктің даму мәселелері
3 ҚР-ның өнеркәсіптік қауіпсіздігін қамтамасыз етуді мемлекет
тарапынан қолдау және реттеу шаралары 61
3.1 Еліміздің өнеркәсіптік қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі
бағыт-бағдары және оны жүзеге асырудағы түйінді мәселелері 68
3.2 Бәсекеге қабілетті азық-түлік тауарлар өндірісіндегі
қаржылық менеджмент
3.3 Қазақстанда бәсекеге қабілетті ауыл шаруашылығы өнімдері
мен азық-түліктер өндіруді талдау және болжау 74
Қортынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Азық-түлік қауіпсіздігін
Азық-түлік қауіпсіздігін
Кез келген елде азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің деңгейі мен сапасы ауыл шаруашылық жағдайы мен агроөнеркәсіптік кешенге байлынысты салалардың жағдайына тікелей байланысты болады. Зерттеулер көрсеткендей, ауыл-шаруашылық өндірісінің келесідегі жағдайы негізгі үрей туғызады: егістік өнімдері жағдайларының нашарлауы, ауыл-шаруашылық кәсіпорындарының материалдық-техникалық базаларының жетіспеушілігі; жермен және малмен айналысудың өнімділігінің төмен деңгейі; кейінгі жылдардағы табиғи-климаттық факторлардың жағымсыз үйлесуі (құрғақшылық, су тасқыны және т.б.); астық мәдениетінің өнімділігінің қысқаруы және т.б.
Елдің азық-түлік қауіпсіздігі
мәселелерін зерттеу, ғылыми негізделген
нормалар бойынша негізгі тамақ
өнімдеріне деген халықтардың
қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында,
ел ішіндегі аграрлық өндірістің тиімділігін
көтеруге бағытталған іс-шаралар
кешенін жасау зерттеу тақырыбының
өзектілігін және оның елдің азық-түлік
қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі
ғылыми-практикалық
Азық-түлік қауіпсіздігін
Жұмыстың мақсаты азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша мемлекеттік реттеу ерекшеліктерін анықтау үшін Қазақстандағы азық-түлік қауіпсіздігінің баға берудің теориялық және әдістемелік аспектілерін жасау.
Жалпы мақсаттар негізіндегі
Зерттеу пәні облыста азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін жағдайларды қалыптастыру процесінде пайда болатын экономикалық қатынастар кешені болып табылады.
Зерттеу обьектісі ретінде облыс экономикасының агроөнеркәсіптік секторы алынған.
Ғылыми - зерттеу жұмысының теориялық және методикалық негізін отандық және шетелдік ғалым-экономистердің теориялық концепциялары, ғылыми ой жетістіктері, экономикалық реформа бойынша үкімет құжаттары, заңдық пакеттер және заңдық актілер көрсетеді.
Зерттеудің ақпараттық базасы облыстың заңдық актілері, Жамбыл облысыСтатистика Агенттігінің нақты статистикалық мәліметтері, ауылшаруашылығы Министрлігінің, Жамбыл облысы бойынша ауылшаруашылық Департаментінің мәліметтері, монографиялар, мерзімдік баспа және интернет басылымдардың материалдары болып табылады.
Қорғауға азық-түлік
Зерттеу барысында ең маңыздылары болып табылатын тұжырымдамалар мен ұсыныстар қалыптастырылды:
- азық-түлік қауіпсіздігінің экономикалық категория ретіндегі авторлық трактовкасы көрсетілді және теориялық аспектілері нақтыланды;
- азық- түлік қауіпсіздігінің ұлттық экономиканың бәсекеқабілеттілігіне және жиынтық экономикалық потенциалға шарттастырылған көрсеткіштері, түрлері мен критерийлері негізделді;
- жіктеу қасиеттері бойынша азық-түлік қауіпсіздігін құрайтын топтамалар жасалынды;
- Қазақстан экономикасының аграрлық секторын дамытудың қазіргі деңгейіне автор қолдануға тырысқан, халықаралық тәжірибеде қолданылған, азық-түлік қауіпсіздігінің бірқатар теориялары;
- Қазақстан Республикасының азық-түлік қауіпсіздігін күшейту мақсатында 2012 жылға дейін өндіріс және негізгі тамақ өнімдерін тұтыну бойынша болжамдық есептеулер жасалынды.
Зерттеу жұмысының тәжірибелік мәнділігі оның нәтижелерінің келесідегідей мүмкіндіктерінен тұрады:
- азық-түлік тауарларының өндірісін дамыту бойынша Қазақстандағы мемлекеттік саясат үшін ғылыми негізделген шешімдерді қабылдау;
- ауылшаруашылығын дамыту ерекшеліктерін анықтау кезінде 2012 жылға дейінгі болжамдық мәліметтерді пайдалану;
- аймақтық ауылшаруашылық бағдарламаларын, сондай-ақ ауылшаруашылық кәсіпорындарының қызметін жақсарту бойынша тәжірибелік ұсыныстар жасау кезінде ескеру және т.б.
Дипломдық жұмыстың мәтіні компьютерде 81 бетте баяндалды, 20 кесте, бар; кіріспе, үш бөлім, қорытындыдан, 35 пайдаланылған әдебиеттердің тізімінен тұрады.
- Аймақтың өнеркәсіптік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің теоретикалық негіздері
- Азық-түлік қауіпсіздігін қамта
масыз ету ұғымы
Азық-түлік қауіпсіздігі – барлық экономикалық жүйеге тән экономикалық категория. Азық- түліксіз ешбір этнос өмір сүрмейді, және тірі қалмайды. Содықтан бұл зерттеу азық-түлік қауіпсіздігінің жұмысымен байланысты, жалпыметодологиялық сұрақтар кешенін қарастырады.
Бұл кешенге келесі сұрақтар енеді:
- «азық-түлік қауіпсіздігі» жалпы ма, әртүрлі экономикалық жүйеге әсер ете ме, жоқ па: оң қорытынды жасалса, азық-түлік қауіпсіздігінің қызметі барлық сатыда сипатталады және нарық қатнастары жағдайында бұл категорияға сандық және сапалық баға беріледі;
- Азық-түлік қауіпсіздігі бұрынғы экономикалық жүйелерден қалған ба, немесе өтпелі кезеңдегі факторлар әрекеті ме ;
- Азық-түлік қауіпсіздігінің нарық жағдайында жалпы мазмұны сақтала ма;
Азық-түлік қауіпсіздігіне арналған
экономикалық әдебиеттерде бұл сұрақтар
қарастырылмаған, егер қарастырылса да
бір-бірінен алшақ. Қоғам танымы
терең және толық болған сайын
әлеуметтік – экономикалық категориялар
қолданылған сайын әлеуметтік- экономикалық
тиімділігі жоғары болатындығы белгілі.
Сондықтан қойылған сұрақтардың
жауаптарының ғылыми мәнділігі зерттеу
бөлігінде ғана емес , нарық жағдайындағы
азық-түлік қауіпсіздігінің
Жаңа ұғымдар мен
Экономикалық категориялар қандай
экономикалық жүйеге тән болса да,
оның жалпылығын ашатын бірдй ерекшелігімен
анықталады. Мұнадай ерекшіліктер экономикалық
категориялардың мәнін
«Азық-түлік қауіпсіздігін» экономикалық категория ретінде қарастыру Р. Нельсон мен С. Уинтердің классикалық еңбектерінде енгізілген эволюциялық теория принциптерін қолданады:
- адаптивті принципі- азық-түлік
қауіпсіздігін камтамасыз еті
жүйесінің сыртқы орта
- өзгеру принципі- азық-түлік қауіпсіздігін
жабдықтау жүйесінің уақыт
- біртектілік принципі- экономиканың
даму деңгейі, әлеуметтік және
мәдени ерекшіліктері, дму
- жүйелілік принципі. Субъект және
әлеуметтік-экономикалық орта
- шектеулілік принципі- ресурстардың шектеулігіне байланысты ( табиғи, қаржы, адам, т.б.) анықталатын өндірістік қатынастар сипаты. Шектеулілік қауіп тудырады, және азық-түлік қауіпсіздігін, сонымен бірге ол жай қозғалыс көзі.
Азық-түлік қауіпсіздігі тауар- ақша
қатынастары бар барлық экономикалық
жүйелерге тән экономикалық категория
оның дамуы азық- түлік қауіпсіздігінің
маңызды ерекшеліктеріне
Азық-түлік қауіпсіздігі жалпы категория ретінде әкімшілік басқару жүйесінде дамуының ең жоғарғы нүктесіне жетті, ал қазіргі дамуы төмен. Нарықтық қатынастарға тән жаңа мазмұны ары қарай дамуда. Мұндай позиция оның тұқымдық белгілерінің түп белгілерінен ажырату емес, біріншісі көруге міндетті және екіншісінің спесификасын анықтайды. Мұнда олардың жалпы ерекшелігін анықтайтын тура байланыс байқалады. Нарық жағдайында азық-түлік қауіпсіздігін қолдану шекарасы мен механизмі, функциясы жаңа мазмұнда көрінеді, ал түрі өзгерістерге ұшырайды.
Азық-түлік қауіпсіздігі-
Қоғамның тұрақты даму кезеңінде, азық-түлік өндіру- жай қоғамның өндіріс, азық-түлік қауіпсіздігі мәселелері өзекті емес. Ол апатты жағдайларда, өнім жоқта, соғыс кезінде, ауылшаруашылық өндірісі жер өңдеу және тамақ өнеркәсібі бұзылғанда, экономикалық дағдарыстарды, қоғамның эономикалық құрылымы мен жерге меншікті түбегейлі түрлендіруде туындайды.
Әлеуметтік реформалар мен төңкерісшілер адам қоғамын жетілдірудің козсіз идеясының әсерімен ХХ ғасырдағыреформа мен техникалық төңкерістің тәжірибесі дәлелдегендей кез келген радикалдлы экономикалық түрлендірудің мүмкін шегі конструктивті және деструктивті әсерінің қоғамға тигізер күші зор- тұрғындар, физикалық және рухани денсаулық, білім беру кешені, экономика, оның ішінде ауыл шарушылығы, жеңіл және тамақ өндірісі, көлік және энергетиканы қайта өндіру.
Осыған байланысты қауіпсіздік мәселелерінің әр түрлі аспектілері туындайды, яғни адам, қоғам, мемлекеттің эономиклық және саяси түрлендірулер кезеңінде маңызды мүдделерін қорғау мәселелері туындайды.
Азық-түлік қауіпсіздігін
Ғылыми әдебиеттерде қауіпсіздіктің әр түрі ерекшеленеді: геосаяси, қорғаныс, қоғамдық, экономикалық, демографиялық, экологиялық, ақпараттық, интелектуалдық, ғылыми – техникалық, азық- түліктік.
Теориялық алғышарттар негізінде
азық-тілік қауіпсіздігінің
Алғаш рет «Азық-түлік қауіпсіздігі» ұғымы өз бетінше дамып, тәуелсіздік жолына түскен елдерде өмірлік аңызды мәнге ие болды. Азық-түліктің жетіспеуі 70- жылдарда әлемдік дағдарысқа себеп болды. БҰҰ Бас Ассамблеясы 1974 жылы «Әлемде азық-түлік қауіпіздігін жабдықтау бойынша халықаралық міндеттеме» қаулысын қабылдады, және ол нақты түрде азық-түлік қауіпіздігінің мәнін анықтады. Сол кезде көптеген елдердің азық-түлік мәселелерін шешудің дамыған елдер «көмегімен» импортқа шығару концепциясын орнату жылдам әрі тиімді жағы болды. Бірақ азық-түлік тауарларын өткізу қатаң монополиялық нарыққа айналған соң, көптеген елдер 70 жылдары «өз күштеріне сену» концепциясын өтуге мәжбүр болды, әрине ол жүзеге асқан жоқ.
Тез арада әлемдік банк айналымға
«азық-түлік қауіпсіздігін
БҰҰ 1996 жылы ауыл шаруашылық халықаралық
азық-түлік ұйымы ФАО берген анықтама
бойынша, «азық-түлік қауіпсіздігі
– барлық дам барлық уақыта белсенді
және дені сау өміріне қажетті
физиололгиялық тұтынымы мен талғамын
қанағаттандаруға жеткілікті, қауіпсіз
және нәрлі азық-түлікке
Азық-түлік қауіпсіздігінің
Шетелдік экономикалық әдебиеттерде «азық-түлік қауіпсіздігі», «азық-түлік тәуелсіздігі» ұғымдарына анықтамалар кездеседі. Бірақ, екінші жағдайда елді азық- түлікпен өзі қамтамасыз ету деңгейі анықталады. Тұрғындар тұтынымын тағам өнімдерімен қамтамасыз ететін ішкі өндіріс елдің өзін - өзі жабдықтау көрсеткіші, азық- түлік тәуелсіздігі, азық-түлік қауіпсіздігін ұлттық қамтамасыз етілуінің қажетті шарты. Осы мәселелерді шешуг поляк ғалым экономистері А. Бушковский, Г. Войцеховский, А. Воев, З. Колодзеяна, А. Клявс, С. Лоявский, И. Точна т.б. едәуір үлес қосты. Олардың күшімен мемлекеттің экономикалық және шикізатпен жабдықтауының маңызы туралыкілттік теориялар тұжырымдалды, ол азық-түлік қауіпсіздігінің фундаменталды негіздерінің бірі. Олардың ойынша экономиканың өзін өзі жабдықтау тағам өнімдерінің сыртқы сауда айналымын балансқа келтіру арқылы жетіледі. Бірақ бұл өте қауіпті, себебі халықаралық жағдалар үнемі шиеленісіп отырады. Экономикалық өзін-өзі жабдықтауға ішкі жағдайлар және климат әсер етеді. Шикізатпен озін өзі жабдықтау сол кезде болады, егер тағамдану деңгейіне рационалды (тиімді) әсер ететін өндірісі үшін азық-түлік шикізаты өз елінде өндірілсе. Өндіріс үнемі ауытқып отыратындықтан тұрақты түрде азық-түліпен жабдықтау қиын. Мұнда бір адамға 1000 кг мөлшерде дән есептелуі тиіс. Сонымен олардың пікірінше, азық-түлік қауіпсіздігі кең көлемде айтылады. «азық-түлікпен» жабдықтау ұғымында біріңғай түсінігі жоқ. Әр елдің азық-түлікпен жабдықталуы әр түрлі. Егер азық-түлік тұтынымын қанағаттандыру халық шаруашылығы қабілеттілігін минимал деңгейде өсіру деп қабылдасақ, онда өзін өзі қамтамасыз етудің үш категориясын аныықтауға болады дейді поляк зерттеушілері.
Абсолютті өзін - өзі қамтамасыз ету - сыртқы саудадағы ауылшаруашылық өнімдерін сату айналымы нөлге тең болғанда өзін өзі жабдықтау.
Салыстырмалы өзін - өзі қамтамасыз ету, сыртқы сауда айналымы баланста болғанда жүзеге асады. Оны ел тұрғындарының азық-түлік тұтынымын кешенді қамтамасыз ету деп анықтайды, ол кезде ауылшаруашылығы экспорты мен шикізат импорты шығындары түгелдей жабылуы тиіс (нетто). Мысалы, Польшада бұл мүмкіндік 39 млн халық үшін күндік рационы адамға 2755-3200 калория деп анықталған.
Оптималды өзін өзі қамтамасыз ету үнемдеу принципін қолдану нәтижесінде, белгілі құралдарды қолдана отырып, экономиклық жүйеде өндіріс факторларын дұрыс орналастыру арқылы максимал нәтиже алу. Бұл жүйе мақсатының функциясының көзқарасы бойынша максимал экономикалық тиімділікке кепілдеме береді.
Жоғарыдағы айтылғандарға
Әлем
қауымдастығының азық-түлік
Сонымен,
«Азық-түлік қауіпсіздігінің» экономикалық
мазмұны жоғарыдағы шетел зерттеушілерінің
көзқарасы бойынша немесе жеке елдердің
ерекшеліктерін есепке алмай жаһандық
масштабта қарастырылды немесе оның
негізін анықтауға біржақты қадам
жасау ретінде қарастырылды. Әлемдік
қауымдастықта «Азық-түлік
ТМД
елдерінде «Азық-түлік
Нарықтық экономикаға өту көптеген мәселелерді туындатты, оның бірі елді азық-түлік қауіпсіздігімен қамтамасыз ету. Нарықтық экономикаға көшудің басынан бастап-ақ бұл мәселені шешу ерекше мемлекеттік міндеттердің біріне айналды, бірақ оны шешу процесі өте ұзақ және ауыр болып шықты. Оған себеп, ғалым-зерттеушілер мен маман-басшыларда ғылыми категория ретінде азық-түлік қауіпсіздігінің мәнінің бірдей тісінігінің жоқтығы.
Осы мәселе бойынша оқымыстылардың жұмыстарын талдай отырып, алғашқы әдістемелік-теоретикалық аспектілерді жасаған ресей зерттеушілері екендігін анықтадық, атап айтқанда: И. Оболенцев, М. Карнилов, А. Гардееев, Ю. Хромов және т.б. Олардың көпшілігі азық-түлік қауіпсіздігін «халықтың қалыпты өмір сүруін қамтамасыз ететін деңгейде, қажетті азық-түлік өнімдерімен қанағаттандыруға мемлекеттің кепілдік беру қабілеттілігі ретінде» қарастырады. Бірақ, бірқатар зерттеушілер ұлттық азық-түлік қауіпсіздігінің екі салыстырмалы өзіндік компаненттерін, яғни оның халықтарының теңгермелі тамақтануы және өзін-өзі қамтамасыз ету принципін бөліп қарастырады. Бірақ, олардың барлығы азық-түлік қауіпсіздігін «халықтың жеткілікті және тұрақты тамақтануын мемлекеттің қамтамасыз ете алу қабілеті» деп санауға негізделді.
Азық-түлік қауіпсіздігі теориялық аспектісінің анықтамасына айтарлықтай үлес қосқан Ресей зерттеушісі Р. Гумерев болды. Оның ойынша, «азық-түлік қауіпсіздігі екі аспектіде қарастырылады. Біріншісі- әлеуметтік-экономикалық – мемлекеттің өз халқын негізгі тамақ өнімдерімен қамтамасыз етуге қабілеттілігін сипаттайды. Екіншісі-саяси-экономикалық – халықтарды өз өндірісі есебінен азық-түлікпен қамтамасыз етуді ұйымдастыру үшін және соның нәтижесінде экономикалық және саяси тәуелсіздікпен кепілдендіру үшін елдің агроэкономикалық потенциалын және ішкі ресурстарды мобилизациялауға мемлекеттің қабілеттілігін сипаттайды.
Ресей Федерациясының тұтынушыларды
қорғаудың Ұлттық Қоры, әртүрлі зерттеушілердің
ойларын жинақтай отырып, келесідегідей
толық анықтама ұсынды: «Азық-түлік
қауіпсіздігі – бұл азық-түлік
ресурстарымен, потенциалмен, кепілдіктермен
қамтамасыз етілген сыртқы және ішкі
жағдайлардан және қауіп-қатерлерден
тәуелсіз мемлекеттің ел тұрғындарын
түгелдей және жекелей азаматтардың
қажеттіліктерін тамақ
Көптеген ғалым – экономистер, аграрлық қатынасы дамыған мемлекетте азық-түлік қауіпсіздігі жағдайының қасиеттері келесілер болып табылады деп есептейді:
- жергілікті
ауылшаруашылық өндірісін және
ауылшаруашылық кешенінің
- халықтардың
қажеттіліктерін максималды
- ауылдың
әлеуметтік мәселелерін
- елдің
сыртқы сауда қызметіне оң
төлем балансына бағдарлана
Сонымен,
осы мәселе бойынша зертеушілердің
жоғарыдағы айтылғандарының ішінен
ең маңызды «азық-түлік
- негізгі тамақ өнімдерін қолданылатын стандарттар мен мөлшерлерге сәйкес тұтыну;
- халықтың негізгі тамақ өнімдеріне қол жетімділігі (экономикалық және физикалық) және жан басына шаққандағы азық-түліктің қажетті көлемі, ассортименті және сапасымен қамтамасыз ету;
- азық-түлікпен толық қамтамасыз етуге қол жетуізу;
- мемлекеттің ішкі және сыртқы жағдайларға немесе қауіп-қатерлерге тәуелсіз түрде ел тұрғындарын толығымен және жекелей азаматтарды тамақ өнімдерімен, ауыз сумен және тағы басқалармен қанағаттандыруға қабілеттілігі.
Бірқатар
зерттеушілер елдің азық-түлік қауіпсіздігі
– бұл елдің денсаулығы мен
өмірін сақтау үшін жеткілікті деңгейде,
негізінен өз өндірісі есебінен халықтарды
сапалы тамақ өнімдерімен үзіліссіз
жабдықтау деп санайды. Азық-түлік
қауіпсіздігінің маңызды
Жоғарыда айтылғандардың нәтижесінде
елдің азық-түлік
Кесте 1 Елдің азық-түлік қауіпсіздігі түрлерін жіктеу
Жіктелу қасиеттері |
Азық-түлік қауіпсіздігінің |
Халықтардың аймақтық қауымдастығы |
- әлемдік - континенттік - мемлекетаралық - ұлттық - аймақтық |
Азық-түлікпен қамтамасыздық кезеңдері |
- өткен - ағымдағы - алдағы - болжамды |
Азық-түлік ресурстарының |
- азық-түлік түрлері - шикізаттан пайдалы заттарды ажыратып алу деңгейі - алынған шикізаттың әртірлілігі - ауылшаруашылығында өндірілген дайын өнім түрлері |
Сандық бағалау |
Құндық (доллар, теңге) Натуралды (масса, дана, шартты бірлік) |
Ұлттық қаматамасыздық деңгейі |
- толық - жартылай - арақатынастық (аймақтар арасында) - тартымды (импорт) |
- Айналым қорлары
- Айнымалы активтер
- Аквааэробика как вид оздоровительной физической культуры
- Аккредитивная форма расчетов на примере АО «Евразийский Банк»
- Акредитація ВНЗ, її зміст та завдання
- Акробатика как средство развития гибкости старшего дошкольника
- Активизация банковского кредитования предприятий малого бизнеса
- Азиатская кухня
- Азиатский вектор во внешей политике РК
- Азотобактер туысы бактерияларының фитопатогенді саңырауқұлақтарға қатысты антогонистік белсенділігі бар штамдарды сұрыптау
- Азработка мероприятий по улучшению финансового состояния предприятия
- Азық-түлiк шикiзатының және тамақ өнiмдерi
- Азық түлік коспалары
- Аймақта жұмыс орнын құрудың ролі және экономикалық ерекшеліктері