Азаматтық құқық

Халықаралық Бизнес Университеті

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тақырыбы: Азаматтық құқық

 

Орындаған: Досжанова Ұ.Б

Тексерген:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Алматы 2011 ж

Жоспар:

 

1. АЗАМАТГЫҚ ҚҰКЫҚ ТУРАЛЫ ҰҒЫМ;

2. АЗАМАТТЫҚ ҚҰҚЫҚ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЙНАР КӨЗДЕРІ;

3. АЗАМАТТЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҢ МӘМЛЕЛЕРІ;

4. АЗАМАТТЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ОБЪЕКТІЛЕРІ;

5. АЗАМАТТЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ СУБЪЕКТІЛЕРІ;

6. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

АЗАМАТТЫҚ ҚҰҚЫҚ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАТЫНАС

1. АЗАМАТТЫҚ ҚҰКЫҚ ТУРАЛЫ ҰҒЫМ

Қазақстан Республикасының бір тұтас құкық жүйесі бірнеше салаға бөлінетіндігі бәрімізге мәлім. Сол салалардың бірі болып табылатын — азаматтық құқык. Азаматтық құқық сала ретінде елімізде калыптасып келе жаткан нарықтық экономиканың бірден-бір негізі десек те болатын шығар. Өйткені, бұл саламен ретгелінетін құқык қатынастарының шеңбері кең.

Азаматтык құкығымен реттелінетін қатынастардың түсінігін беру үшін құқык теориясында қолданылып жүрген ережелерге сүйенуіміз кажет. Яғни айтқанда, реттеу пәні мен реттеу тәсілдері. Осы жоғарыда көрсетілген екі категориянын, негізінде азаматтық құкығына сала ретінде тек анықтама ғана емес, оның басқа құкық салаларынан ерекшелігін де көрсетуге болады.

Азаматтық кодекстің 1-ші бабында 1-ші тармағында көрсетілгендей, азаматтық зандармен тауар-акты қатынастары және қатысушылардың теңдігіне негізделген өзге де мүліктік қатынастар, сондай-ақ мүліктік қатынастарға байланысты мүліктік емес жеке катынастар реттеледі. Сонымен катар, мүліктік қатынастарға байланысы жок мүліктік емес жеке катынастар да азаматтық зандармен реттеледі, өйткені олар заң құжаттарында өзгеше көзделмеген, не мүліктік емес жеке катынастар мәнінен туындамайды.

Жоғарыда көріп отырғанымыздай, азаматтық құқығымен реттелінетін қоғамдық катынастардын негізгісі болып табылатыны — мүліктік катынастар. Сондықтан да айтып кеткен жөн болар, кез келген мүліктік қатынастар емес, коғамның негізін қалайтын тауар-ақша катынастары, яғни азаматтық құқық субъектілерініа кез келгенінін қатысуымен және әр түрлі көріністерде (мүлік беру, жұмыс, қызмет) байқалатын мүліктік катынастар.

 

 

 

Мүліктік қатынастарға негізінен, қоғамдағы өндіріс кұрал-жабдықтарына, мүліктік игіліктерге және басқа да материалдық құндылықтарға байланысты туындайтын қоғамдык қатынастар жатады.

Мүліктік емес жеке қатынастар, мүліктік қатынастарға тғгыз байланысты мүліктік емес жеке қатынастар және мүліктік қатынастарга байланысы жоқ мүліктік емес жеке қатынастар болып екі топка бөлінеді. Азаматтык зандармен реттелетін мүліктік катынастарға байланысты мүліктік емес жеке қатынастарға кұндык, маңызы жок катысушылардың коғамдық сипатын белгілейтін материалдық емес құндылықтар жатады. Мәселен, әдеби шығармамен, ғылыми еңбекпен айналысушылар немесе өнертапқыш өзінің авторлырын анықтау туралы мәселе қойса, өзінің жекелігін қорғай отырып, бұл мәселе бойынша қоғамдық дербес қатынасқа түседі. Бұл қатынас мүліктік болып табылмаса да, мүлікпен байланысты, өйткені өнертабыс иесінің өнертабысын пайдаланғаны үшін онда авторлық сый ақы алу құкығы пайда болады.

Азаматтық заңдармен  реттелетін мүліктік катынастарға бай-ланысы жокмүліктік емес жеке катынастарға азаматтың есімі, жеке келбет құқығы, жеке өмірдің құпиялығы, тұрғын үйге қол сұқпаушылық, азаматтың немесе занды тұлғаның абыройына, қадір-қасиетіне, іскерлік беделіне байланысты туындайтын құқықтык қатынастарды жаткызуға болады. Қазақстан Респуб-ликасының Конституциясының 9-бабында азаматтың ар-намысы мен кадір-қасиетіне кол сұғылмаушылық атап көрсетілген.

Сондай-ак Ата Занның 33-бабы «азаматтың жеке өміріне қол сұғуға болмайтындығын» атай келе, «азаматтың жеке өміріне араласуға, оның ар-намысы мен кадір-қасиетіне қол сұғуға тыйым салынады» десе, осы баптың келесі тармағында «тұрғын үйге қол сұғуға болмайтындығы» атап көрсетілген'. Жоғарыда көрсетілген мүліктік қатынастармен байланысы жоқ жеқе қатынастар, мүліктік емес жеке қатынастардың екінші тобын құрайды.

Азаматтық заңдармен реттелетін қатынастар жиынтығын анықтай келе, бұл қатынастардын субъектілерін де атап көрсетуге болады. Оларға жеке тұлғалар (Қазақстан Республикасының азаматтары, шетел азаматтары, азаматтығы жоқ адамдар),

'Қазақстан Республикасының Конституциясы, Алматы, »Жеті жарғы», 1995 ж. «Жеке тұлға» ұғымы алғашқы рет 1994 жылғы Азаматтық Кодексінде көрсетілген.

заңды тұлғалар, мемлекет және әкімшілік-аумактык бөлініс: 1964 жылғы  Азаматтық Кодекспен салыстырғанда 1994 жылы 27-ші желтоқсанда қабылданған Азаматтық Кодекстің ерекшелігі сол, мемлекет азаматтық-құқықтык қатынастарға осы қатынастарға өзге қатысушыларымен тең негізде түсетіндігі атап көрсетілген.

 

2. АЗАМАТТЫҚ ҚҰҚЫҚ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЙНАР КӨЗДЕРІ

 Азаматтық кұқық дегеніміз — азаматтық заңдарда көрініс тапқан мүліктік және мүліктік қатынастармен байланысы бар мүліктік емес жеке қатынастарды реттейтін нормалар жиынтығы. Бұл нормалар азаматтық заңнамада көрініс тапқан.

Нарықтық қатынастар, негізінен, азаматтык құқықпен реттеледі. Нарықтық қатынастар кең етек жая дамыған елдерде Азаматтык кодекс екінші Конституцияға теңестірілген.

Азаматтық құқықтың да өзіндік реттеу пәні бар. Ол — мүліктік және мүліктік емес жеке қатынастар.

Мүліктік қатынастар дегеніміз—мүлікті иелену, пайдалану және билік етуге (басқа біреуге ,беру) байланысты қатынастар. Баскаша айтқанда, мүліктік қатынастар — материалдық игіліктермен (мүлік, ақша, құнды қағаз, қызмет көрсету және т.б.) байланысты қоғамдық катынастар. Мысалы, сату — сатып алу, жалға беру, мұраға қалдыру.

Муліктік емес жеке қатынастар екі топқа бөлінеді — мүліктік катынастармен тығыз байланысты мүліктік емес жеке қатынастар және мүліктік катынастармен байланысы жоқ мүліктік емес жеке катынастар.

мүліктік сипаты мен ақшалай құны болмайды. Бұл топтың негізін интеллектуалдык меншікпен байланысы бар қатынастар құрайды.

Ғылыми еңбектің авторы немесе өнертапқыш өзінің авторлық құқығын  қорғауға байланысты сотқа талап арыз беріп, арыз сот арқылы қанағаттандырылатын болса, онда ғылыми еңбектің авторының немесе өнертапқыштың қаламақы немесе басқалай сыйақы алуға құқығы болады. Бұл жағдайда мүліктік емес жеке қатынастар мүліктік қатынастармен байланыстылық сипат алады.

Жеке мүліктік емес қатынастардың  екінші тобын — мүліктік қатынастармен байланысы жоқ мүліктік емес жеке қатынастар құрайды.

А Адам денсаулығына көлік  арқылы зиян келтірілді. Денсаулыққа  келтірілген зиянның нақты ақшалай  құнын анықтауға болмайды. Дегенмен де, азаматтық құқықтың нормалары істің мән-жайына байланысты денсаулыққа келген зиянның орнын толтыруды реттейді (зиян келтірушінің кінәсін, зиян келтіруші мен жәбірленушінің материалдык, жағдайын және т.б.

Жеке өмірге тұрғын үйге, ар-намысқа, іскерлік беделге қол сұкпаушылық екінші топтағы жеке мүліктік емес қатынастарға жатады.

Реттеудің азаматтык-құқықтық әдісі заңды тараптардың теңдігін, кұқық бұзушылық кезіндегі жауапкершіліктің муліктік және өтемақылық сипатын, сотқа жүгіну арқылы жүзеге асатын құқық қорғаудың айрықша әдісін білдіреді. Бұл әдіс диспозитивті деп аталады. Бұл тараптардың теңдігін, әрекеттің тәуелсіздігін, қарым-қатынастың еріктілігін білдіреді.

Дүкен иесі тауар жеткізіп берушілерді  өзі анықтайды, тараптар баға мен  басқа да шарттар туралы келіседі және бұл әрекеттерді келісімшарт түрінде рәсімдейді. Аталған келісімшарт бұзылғанда тараптар келісімшарттың күшін жояды, ал бір-біріне қоятын талаптары болса, онда ол мәселелер сот арқылы шешіледі.

Азаматтық құқықтың қағидалары.

Азаматтың құкықтың қағидаларына:

•         тараптардың  теңдігі;

•         шарт еркіндігі  және таңдау құкығы;

•         еркіндік;

•       меншікке қол сұкпаушылык;

•        біреудің жеке ісіне келісімсіз араласпауы;

•          азаматтык  құкықтардың еш кедергісіз жүзеге асырылуы;

•          бұзылған құқыктарды калпына келтіруді қамтамасыз ету;

•          азаматтық-құқықтык қатынасқа катысушылардың құқықтарын сот арқылы корғау жатады.

Аталған қағидаларды азаматтық құқыктың барлық қатысушылары басшылыққа алуы тиіс, өйткені олар әрбір адам өмірінің негізін қалаушы мәнге ие.

Азаматтық құқықтың жуйесі

Азаматтык құқықты қолдануды жеңілдету үшін оны жалпы және ерекше бөлімдерге бөледі. Азаматтық құқықтың жалпы бөліміне жалпы ережелерді реттейтін нормалар жатады. Олар: келісімшарт, меншік құкығы және міндеттемелік құкығы.

Ерекше бөлімді, негізінен, нақты катынастарды реттейтін нормалар құрайды. Олар — айырбас, жалға алу, сатьш алу-сату, интеллектуалдық меншік, авторлық құкык және өсиетнама.

Азаматтық құқықтың қайнар көздері

Азаматтық құқықтың қайнар көздеріне мыналар жатады:

•     Қазақстан Республикасының Конституциясы. Конституция меншіктің түрлі нысандарын калыптастыру үшін жеке меншікке байланысты катынастарды, оның ішінде мүліктік катынаспен байланысты жеке мүліктік емес түрлі катынастарды реттеу негізінде енгізілген

6-бапта:

1.     «Қазақстан  Республикасында мемлекеттік меншік  пен жеке меншік танылады жене  бірдей қорғалады. Меншік міндет жүктейді, оны пайдалану сонымен қатар қоғам игілігіне де қызмет етуге тиіс.

2.     Меншік  субъектілері мен объектілері,  меншік иелерінің өз құқықтарын жүзеге асыру көлемі мен шектері, оларды қорғау кепілдіктері заңмен белгіленеді.

З.Жер мен оның қойнауы, су көздері, өсімдіктер мен жануарлар  дүниесі, басқа да табиғи ресурстар  мемлекет меншігінде болады.Жер, сондай-ақ заңда белгіленген негіздерде, шарттар мен шектерде және жеке меншікте де болуы мүмкін» деп жария етілген.

• Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі азаматтық құқықтың негіздері жүйесіндегі ерекше орынға ие. Бұл заңда азаматтық-құқыктық катынастардың негіздері, азаматтық құқыктың негізгі институттары т.б. жағдайлар нақты баяндалған.

 Қазақстан Республикасының  Азаматтық кодексі Жалпы және Ерекше бөлімдерден тұрады. Жалпы бөлім 1994 жылы 27 желтоқсан күні қабылданып, 1995 жылы 1 наурызда заңдық күшіне енген, ал Ерекше бөлімі 1999 жылы 1 шілдеде заңдық күшіне енді. Азаматтық кодекстің құрылымы бөлім, бөлімше, тарау, баптар мен тармақтарға бөлінген. Жалпы азаматтық кодекс 1142 баптан тұрады.

Басқа да заң актілері. Бұған азаматтық қатынастарды реттейтін арнайы конституциялық заңдар мен жай заңдар, Қазақстан Республикасы Президентінің конституцияльщ заң күші бар~және жай заң күші бар жарлықтары, парламенттін және оның палаталарының қаулылары, т.б. жатады.

Заңға негізделген нормативтік құқықтық актілерге әр түрлі министрліктер, атқарушы органдар, жергілікті органдардың азаматтық қатынастарды реттеуге арналған нормативтік құқыктьщ актілері жатады.

Әдеттегі құқықтар. Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 3-бабының 3-тармағында: «Азаматтық қатынастар Қазақстан Республикасы аумағында қолданылып жүрген азаматтық заңдарға қайшы келмесе, солармен реттелуі мүмкін» деп көрсетілген.

Халықаралық шарттар (конвенциялар). Қазақстан тәуелсіз ел ретінде басқа мемлекеттермен әр түрлі шарттар жасасып жатады. Осы шарттардың азаматтық қатынастарды реттеуге қатыстылары азаматтық кұкықтың негіздерінің бірін құрайды. Халықаралық шарттардың еліміздегі ішкі заңдарға карағанда басымдылығы бар. Сол себепті ішкі заңдар халыкаралық заңдарға қайшы келмеуі керек. Егер қайшылық туып жататын болса, халықаралық шарттардың нормалары колданылады.

Сонымен, азаматтық құқық дегеніміз — тараптардың бір-біріне тәуелсіздігіне, теңдігіне негізделген тауар-ақша қатынасы, басқа да мүліктік қатынастарға тікелей байланысты жеке қатынастарды реттеуге арналған қүқықтық нормалардың жиынтығы болып табылады. Қазақстан Республикасының азаматтық құқығының негізгі қайнар көзіне Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының азаматтық кодексі, заңдар, заңға негізделген актілер, әдеттік құқық, т.б. жатады.

 

             3.      Азаматтық – құқықтық мәмілелері.

     Азаматтар мен заңды тұлғалардың азаматтық құқықтары мен міндеттерін белгілеуге, өзгертуге немесе тоқтатуға бағытталған әрекеттері мәмілелер деп танылады.

    Жоспарлы экономика  кезінде барлық шаруашылық жүргізу  орталықтандырылып атқарылған, жоспарланып, әкімшілік әдіспен жүргізілген. Сондықтан мәміленің аса қажеттілігі және маңызы болмаған. Ал нарық жағдайында мәмілелер субъектілердің арасындағы қарым –қатынастың негізі болып отыр.

    Мәмілелер  біржақты және екі немесе көпжақты болуы мүмкін. Заңдарға немесе тараптардың келісіміне сәйкес жасалуы үшін бір тараптың ерік білдіру қажет және жеткілікті болатын мәміле біржақты деп есептелінеді. Шарт жасасу үшін екі тараптың не үш немесе одан дакөп тараптың келісілген ерік білдіруі қажет.

     Азаматтық  құқықтық мәмілелер ауызша, жазбаша  нысанда жасалады.Жасалған кезд  атқарылатын, жетон, билет немесе  әдеттегідей қабылданған өзге  де растайтын белгі арқылы  жасайтын мәмілелер ауызша жасалынады.Мұндай  мәмілелер адамның мінез-құлқынан, оның мәміле жасау еркі айқын көрініп тұрған ретте де жасалған деп саналады. Үндемей қалу заңдарда немесе тараптардың келісімінде көзделген реттерде мәміле жасауға ерік білдіру деп танылады.

    Жазбаша нысан  жәй және нотариалдық болып  екіге бөлінеді.

Мынадай мәілелер:

• кәсіпкерлік үрдісінде жүзеге асырылатын;
• мәмілелерді жасау кезінің өзінде орындалатындарынан басқа, жүз еселеген есептік көрсеткіштен жоғары сомаға;
• заңдарда немесе тараптардың келісімінде көзделген өзге реттерде жазбаша жасауы тиіс.

    Мәміленің жай жазбаша түрін сақтамау, оның жарамсыз болып қалуына соқтырмайды, бірақ дау туған жағдайда тараптарды мәміленің жасалғанын, мазмұнын немесе орындалуын куәгерлік айғақтармен растау құқығынан айырады. Алайда тараптар мәміленің жасалғанын, мазмұнын немесе орындалғанын жазбаша өзге, куәгерлік айғақтардан басқа дәлелдермен растауға құқылы.

   Заң құжаттарында  немесе тараптардың келісімінде  тікелей көрсетілген реттерде  мәміленің жай жазбаша түрін  сақтамау, оның жарамсыз болып  қалуына әкеліп соқтырады. Сонымен қатар, нотариалдық куәландыруын талап ететін мәмілелер болуы мүмкін, бұлар нотариалдық куәландырғаннан кейін ғана жасалады деп саналады.

    Мәміле жарамсыз  деп танылған жағдайда тараптардың  әрқайсысы екінші тарапқа мәміле  бойынша алынғанның бәрін қайтарып беруге, ал заттай қайтарып беру мүмкін болмаса, құнын ақшалай өтеуге міндетті.

   Мәмілелердің  жарамсыздығының негіздері:

1.Қажетті лицензия  алмай жасалған мәміле.Рұқсат  белгілі бір мерзімге беріледі.

     2.Теріс  пиғылды бәсеке мақсатын көздейтін  немесе іскерлік әдеп

        талаптарын бұзатын мәміле.

     3. Он төрт  жасқа толмаған адам жасаған  мәміле.

     4. Он төрт  жасқа толған баланың ата-анасының  келісімінсіз жасаған 

         мәмілесін ата-анасының талабы бойынша сот жарамсыз деп тануы

         мүмкін.

    5. Есуастық, ақыл-есі  кем болуы салдарынан әрекет  қабілеттілігі жоқ деп 

        танылған адам жасасқан мәміле  жарамсыз болады.

    6. Сот әрекет  қабілеттілігін шектеген адам  жасасқан мәмілені сот оның

        қамқоршысының талап етуі бойынша  жарамсыз деп тануы мүмкін.

    7. Алдау, зорлық, қорқыту ықпалымен жасалған мәмілелер.

    8. Елеулі мәні  бар жаңылысу салдарынан жасалған  мәмілені сот жаңылысу  

        әсерімен әрекет еткен тараптың талабы бойынша жарамсыз деп тануы

        мүмкін.

   9. Бір тарап  өкілінің екінші тараппен зұлымдық  ниетте келісуі нәтижесінде 

     жасалған мәмілені де сот жәбірленуші тараптың талабы бойынша

      жарамсыз  деп тануы мүмкін.

10. Заңды тұлғаның заңда  немесе құрылай құжаттарында нақты шектелген

      қызмет  мақсаттарына қайшы келетін етіп  жасаған, не оның органының 

      жарғылық  құзіретін бұза отырып жасаған  мәмілесі, егер мәміледегі басқа 

      тараптың  мұндай жолсыздықтар туралы білгені  немесе күн ілгері білуге

      тиіс  болғаны дәлелденсе,заңды тұлғаның  мүлік иесінің қуынымы

      бойынша  жарамсыз деп танылуы мүмкін.

11. Әрекет қабілеттілігі  болғанымен, мәміле жасасқан кезде  өз әрекеттерінің 

      мәнін  түсіне алмайтын немесе өзінің  не істегенін білмейтін жағдайда

     болған  азамат жасасқан мәмілені сот  сол азаматтың мүмкіндігі болмаса, 

      азамат  қайтыс болғаннан кейін басқа  мүдделі адамдардың талабы 

      бойынша  жарамсыз деп тануы мүмкін.

Азаматтық құқықтық субъектілері.

     Азаматтық  заңдармен реттелетін қатынастардың субъектілеріне : жеке және заңды тұлғалар, мемлекет, сондай-ақ әкімшілік-аумақтық,бөліністер жатады.

    Жеке тұлға  – Қазақстан Республикасының  азаматтары, басқа мемлекеттің азаматтары, сондай-ақ азаматтығы жоқ адамдар.Азаматтарда өз құқықтары мен іс-әрекетін жүзеге асыру үшін құқықтық және әрекет қабілеттілігі болуы тиіс.Азаматтың құқықтың қабілеттілігі – бұл азаматтық құқық пен азаматтық міндеттемелерге ие болу қабілеттілігі. Ол адам туылғанда пайда болып және адам өлгенде барып тоқтатылады.

 Құқықтың қабілеттілігінің негізінде азаматтар:

• өзінің меншігіндегі мүлікке ие бола алады;
• мүлікті мұрагерлікке беріп және өсиет ете алады;
• заңмен шектелмеген кез келген кәсіпкерлікпен шұғылдана алады;
• заңды тұлға құра алады;
• заңмен тыйым салынбаған кез келген мәмілелер жасап міндеттемелерге қатыса алады;
• тұрғылықты тұратын жер таңдап ала алады;
• әдебиет пен өнер, ғылыми еңбектердің авторы, өнертапқыштық және басқа да заңмен қорғалатын интеллектуалдық қызметке авторлық құқығы болуға;
• басқа да мүліктік және мүліктік емес құқықтарға ие бола алады.

     Азамат  өз фамилиясы мен өз есімін, сондай-ақ, қаласа, әкесінің атын  қоса, өз атымен құқықтар мен  міндеттерге ие болып, оны жүзеге  асыра алады.Тұрақты немесе көбінесе  тұратын елді мекен оның тұрғылықты жері деп танылады.

     Азаматтық  әрекет қабілеттілігі – азаматтың  өз әркеттерімен азаматтық құқықтарға  ие болуға және оны жүзеге  асыруға, өзі үшін азаматтық  міндеттемелер жасап, оларды орындауға  қабілеттілігі кәмелетке толғанда,яғни 18 жастан пайда болады.

      Жасы 18-ге  толмағандардың әрекет қабілеттілігі  екі топқа бөлінеді:

• он төрт жасқа толмағандар;
• он төрт жастан он сегіз жасқа дейінгілер.

     Он төрт  жасқа толмағандар үшін келісімдерді  олардың атынан ата-аналары, бала  асырап алған адамдар немесе қамқоршылар жасайды.Өздігінен бұл жасөспірімдер тек өздерінің жасына лайықты күнделікті тұрмыстағы жасалған кезінде орындалатын ұсақ келісімдерді жасауға хақылы.Он төрт жастан он сегіз жасқа дейінгілер келісімді ата-аналарының, бала асырап алған адамдардың немесе қамқоршылардың ризалығымен жасайды.Өздігінен олар табысын немесе стипендиясын билеуге, өздерінің шығармаларына, өнертапқыштық құқықтарын жүзеге асыруға, сондай-ақ күнделікті тұрмыстағы келісімді жасауға хақылы.

      Жүйке  ауруы немесе ақыл-есінің кемдігі салдарынан өз әрекеттерінің мәнін түсіне алмайтын немесе не істегенін білмейтін азаматты сот әрекет қабілеттілігі жоқ деп тануы мүмкін, соған байланысты оған қамқоршылық белгіленеді.

     Спирт ішімдіктеріне  немесе есірткі заттарға салыну  салдарынан өзінің отбасын материалдық жағынан ауыр жағдайға ұшыратқан азаматтың әрекет қабілеттілігін сот заңда көрсетілген тәртіппен шектеуі мүмкін.Оған да қамқоршы белгіленеді.Бірақ, ол тұрмыстық ұсақ мәмілелерді өз бетінше жасауға құқылы.

     Заңды тұлға  құрмай-ақ мемлекеттік тіркеуге тұрған кезден бастап,азаматтар кәсіпкерлік қызметпен айналысуға және де осы кезден жеке кәсіпкерліктің субъектілері болып табылады.Түрлері: өзіндік, бірлескен кәсіпкерлік.Өзіндік кәсіпкерлікті бір азамат меншік құқығы бойынша өзіне тиесілі мүлік негізінде, сондай-ақ мүлікті пайдалануға немесе оған билік етуге жол беретін өзге де құқыққа, ал бірлескен кәсіпкерлікті жеке кәсіпкерлер ортақ меншік құқығы бойынша өздеріне тиесілі мүлік негізінде, сондай-ақ мүлікті бірлесіп пайдалануға немесе оған билік етуге жол беретін өзге де құқықтарға байланысты жүзеге асырады.

Түрлері:

• ерлі-зайыптылардың бірлескен ортақ меншігі негізінде жүзеге асырылатын ерлі-зайыптылар кәсіпкерлігі;
• шаруа\фермерлік\ шаруашылығының ортақ меншігі немесе жекешелендірілген тұрғын үйге бірлескен ортақ меншік негізінде жүзеге асырылатын отбасылық кәсіпкерлік;
• кәсіпкерлік қызмет үлестік ортақ меншік негізінде жүзеге асырылатын жай серіктестік.

  Заңды тұлға құрмастан  кәсіпкерлік қызметті жүзеге  асырушы азаматтарды мемлекеттік тіркеу, өзі барып тіркелетін сипатта, оның тұрғылықты жері бойынша аумақтық салық органында есепке алынуы арқылы жүзеге асырылады. Егер жеке кәсіпкер лицензиялауға тиісті қызметті жүзеге асырса, осындай қызметті істейтін болса, онда оны атқаруға лицензиясының болуы міндетті болып табылады.

      Азаматтардың  жеке кәсіпкерлігінің мәселелерін  Қазақстан Республикасының 1997 жыл  19 мамырдағы “Жеке кәсіпкерлік  туралы”, 1998 жыл 31 наурыздағы “Шаруа (фермер) қожалығы туралы” Заңдары  және тағы басқа құқықтық – нормативтік кесімдер реттейді.

     Меншік, шаруашылық  жүргізу немесе жедел басқару  құқығындағы оқшау мүлкі бар  және сол мүлікпен өз міндеттемелері  бойынша жауап беретін, өз атынан  мүліктік және мүліктік емес  жеке құқықтар мен міндеттерге  ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және жауапкер бола алатын ұйым заңды тұлға деп танылады.

    Өз қызметінің  негізгі мақсаты ретінде табысын  келтіруді (коммерциялық ұйым), не  мұндай мақсат ретінде пайда  келтіре алмайтын және алынған  пайдасын қатысушыларына үлестірмейтін (коммерциялық емес) ұйым заңды тұлға бола алады.

    Коммерциялық  ұйымдар болып табылатын заңды  тұлғалар шаруашылық серіктестік,өндірістік  кооператив, мемлекеттік кәсіпорын  нысандарында құрылуы мүмкін, ал  мекеме, қоғамдық бірлестік, тұтыну кооперативі,қоғамдық қор және діни бірлестіктер коммерциялық емес ұйымдар болып табылады. Заңды тұлғалар бірлестіктер құра алады /ассоциациялар,одақтар/.

     Заңды тұлғаның  құқық қабілеттілігі ол құрылған  кезде пайда болып, оны тарату  аяқталған кезде тоқтатылады. Заңды тұлға органдарының түрлері,тағайындалу тәртібі және олардың өкілеттілігі заңдар мен құрылтай құжаттарында белгіленеді. Сонымен қатар, оны басқа заңды тұлғалардан айыруға мүмкіндік беретін өз атауы болады. Коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлғаның да фирмалық атауы болуы тиіс. Заңды тұлғаның тұрақты жұмыс істейтін органы тұрған жер оның тұрған жері болып танылады. Бұл мәлімет оның құрылтай құжаттарында белгіленеді.

     Заңды тұлғаны бір немесе бірнеше құрылтайшы құрылуы мүмкін,яғни төмендегілер құрылтайтайшылар бола алады:

• мүлікті иеленушілер не олар уәкілдік берген органдар мен жақтар:
• заң құжаттарында арнайы көзделген өзге де заңды тұлғалар.

Заңды тұлға  өз қізметін, егер заң құжаттарында өзгеше айтылмаса,жарғы  не құрылтай шарты мен жарғысы негізінде  жүзеге  асаырады, ал заң құжаттарында коммерциялық  емес  деп көрсетілген заңды  тұлға осы  түрдегі  ұйымдар  туралы жалпы  ереже  негізінде  жұмыс  істей  алады.

      Құрылтай  шарты құрылтайшылардың арасында  жасалынады, ал жарғысын  құрылтайшылар  бекітеді. Егер  коммерциялық ұымның құрылтайшысы  бір адам ғана болса,  құрылтай  шарты  жасалынбайды.

      Құрылтай  шартындағы   тараптар (құрылтайшылар)

• заңды тұлға  құруға  міндеттенеді,  оны  құру  жөніндегі  бірлескен  қізмет  тәртібін:
• меншігіне(шаруашылық  жүргізуіне, оралымды  басқаруына) өз  мүлкін  беру  және  қатысу  ережелерін:
• құрылтайшылардың  арасындағы  пайда  мен  шығынды  бөлісудің:
• заңды  тұлға  қізметін  басқарудың:
• құрылтайшылардың  ұйымның  құрамына кіру  мен  шығуының  шарттарын  және  тәртібін  белгілейді. Құрылтай шартына  құрылтайшылардың  келісуі  бойынша  басқа да  ережелер  енгізілуі  мүмкін.

Заңды  тұлға  жарғысында: ұйымның түрі,  атауы, тұрған  жері: басшының  өкілеттілігі,  басқару және  бақылау органдары,  құрылу  тәртібі мен   құзіреті, жұмыс  режимі: ұйым  мүлкінің  құралу  және  табысты  бөлу  тәртібі:  ұйвмды  қайта құру  және  оның  қізметін   тоқтату  ережелері  көрсетіледі.  Жарғыда  заңға  қайшы  келмейтін  басқа да  ережелер  болуы  мүмкін.

      Тағы  да  бір  маңызды  мәселе,  кіші  кәсіпкерліктің  субьектісі  болып  табылатын  заңды  тұлға  өз  қізметін,  ҚР Үкіметінің  1998  жылдың   қыркүйегінің  28 жұлдызында № 928 қаулысымен  бекітілген  Жарғы үлгісінің негізінде жүргізе алады.

Заңды  тұлғалар  әділет  органдарында  мемлекеттік  тіркеуден  өтуі  тиіс.  Тіркеу  тәртібі  Қазақстан  Республикасы  Президентінің  1995 жылдың  17  сәуірдегі  заң  күші  бар» Заңды  тұлғаларды  мемлекеттік  тіркеу  туралы» Жарлығымен  реттеледі.

     Мемлекеттік  тіркеу  құрылып  жатқан  заңды  тұлғалардың  құрылтай  құжаттарын  заңға  сәйкестігін  тексеруді, оларға  тіркеу  нөмірін  бере  отырып,  тіркеу  куәлігін  берілуін,  заңды  тұлғалар  туралы  мәліметтерді  бірыңғай  Мемлекеттік  реестрге  енгізуді  қамтиды.  Мемлекеттік  тіркеуге,  құрылу  мақсатына,  өз  қызметінің   түрі  мен  сипатына,  қатысушыларының   құрамына  қарамастан  Қазақстан  Республикасы  аумағындағы  барлық  заңды  тұлғалар  жатады.  Олардың  филиалдары  мен  өкілдіктері,  заңды  тұлға  құқығы  берілмей-ақ  есептік тіркеуге  алынады.