2-3 сынып оқушыларына ағылшын тілінде сөйлеуге үйрету

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ  МИНИСТРЛІГІ

Л.Н.ГУМИЛЕВ  АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ 
 

Филологиялық  факультет

Шет тілдерінің теориясы мен практикасы кафедрасы 
 
 
 
 
 
 
 

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

тақырыбы: 2-3сынып оқушыларын ағылшын тілінде сөйлеуге үйрету 
 
 
 
 
 
 

3-ші курс студенті                                                     Баяхатова С.С

ШТ-33 тобы, мамандық 050119 
 

Ғылыми жетекші                                                      доцент, п.ғ.к. Ниязова А.Е 
 
 

Астана  2011

Мазмұны

Кіріспе 

  Кіріспе

     Қай елде болсын, балаға білім беру ісі  елеулі орын алып, ұрпағының білімділігі  мен біліктілігін шыңдауға бет бұрады. Шынында да оқушылардың жалпы білімін көтеру үлкен мәселе екені сөзсіз. Себебі, еліміздің мәртебесінің биік болуы қоғам мүшелерінің келешек ел қожасы – жас ұрпақтың белсенділігі мен іскерлігіне тікелей байланысты болмақ. Қазіргі таңда еліміздің келешегін өз елін сүйетін, әдет-ғұрпын, салт-санасын қастерлейтін ұрпақты оқып тәрбиелеу–біздің басты борышымыз. Сондықтан, мектептің мәселесі дұрыс таңдалып мектеп басқару, сапалы білім беру, нәтижеге жету үшін әрбір атқарылған істің жан-жақты ойластырылған, нақтыланған, үйлестірілген, стратегиялық жұмыс жоспары жасалуы тиіс. Қазақстан бүкіл әлемде үш тілді пайдаланатын жоғары білімді ел ретінде танылуға тиіс. Бұлар қазақ тілі – мемлекеттік тіл, орыс тілі – ұлтаралық қатынас тілі және ағылшын тілі – жаһандық экономикаға ойдағыдай кірігу тілі. Осыған орай, ағылшын тілін тілдің үш тұғырының бірі ретінде қызмет етуінің алғышарты – оның қоғамдық өмірдің әр алуан саласында қолданылуы болып табылады. Жер шарын мекендеген мыңдаған ұлттар мен ұлыстардың бір-бірін түсінуіне – халықаралық сипат алған ағылшын тілінің рөлі зор. Ағылшын тiлiн үйрену арқылы оқушылар бiлiм деңгейiн көтерiп, өз халқы мен басқа халықтар арасындағы ұқсастықтар мен ерекшелiктердi ажыратуға дағдыланады. Сөйтіп, өз пiкiрi қалыптасады, түрлi елдер мәдениетiн үйренедi. Қазақстандағы жалпы білім беретін мектепті жаңарту ауқымындағы ең бір елеулі инновациялық шешімдерінің бірі оның ерте жастан шет тілді оқып, шет тілін оқуда шетелдік оқу әдістемелік кешендерін енгізу болып табылады. Шет тілін мектепте оқытудың шарттарын ескере отырып, оқушылардың мектепті бітіргенннен кейін де шет тілін оқып, түсіне білу қабілетін қалыптастыруға мән берілуі тиіс. Осыған орай, шетел тілін мектепте оқытудың практикалық мақсатын жүзеге асырудың алғышарты- оқыту әдіс- тәсіліне, коммуникативтік бағдар беруге назар аударылады.Шет тілін үйрету әдістемесі біздің қоғамда жетекші орын алуда. Қазіргі уақытта шет тілін оқытуға байланысты оқыту саясатының бағыты мемлекетте шет тілін оқушыларға барлық жақсы және ыңғайлы жағдайларды жасап, олардың қоғамдық және жеке қажеттіліктерін қамтамасыз ету мақсатында жұмыстар жасап жатыр.Елімізде күннен-күнге оқу процесінде шет тілі жетекші орын алатын лицей,гимназиялар  ашылуда. Жалпы білім беретін мектептерде де шет тілін бастауыш сыныптан бастап оқытады. Тіпті, өз балаларының шет тілін үйренуін қолдайтын ата-аналар саны да көбейін келе жатыр. Отандық телеарналардан, газеттерден ағылшын тілінің курстары немесе шет елде білім алуға және жұмыс істеуге   шақыратын хабарламаларды да көруге болады. Ағылшын тілін ерте жастан бастап оқыту маңызды. Қазіргі уақытта Қазақстанда балаларды балабақшадан немесе 2 сыныптан бастап шет тілін оқыту басталып жатыр. Бұл тереңдетіп оқыту болып табылады. Бастауыш мектепте шет тілі бойынша білім беру процессінің мәні мен ерекшелігі осы бастауыш сынып оқушыларының шет тілінде сөйлеу дағдысын қалыптастыру болып табылады.

     Курстық жұмыстың зерттеу объектісі - 2-3сынып оқушыларына ағылшын тілінде сөйлеуге үйрету ерекшеліктері.

     Курстық жұмыстың мақсаты - 2-3сынып оқушыларына ағылшын тілінде сөйлеуге үйрету ерекшеліктерін бөлу және олардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, олардың ағылшын тілінде сөйлеу процесін ұйымдастыру, 2-3сыныптарда  ағылшын тілінде сөйлеуге үйрету жаттығуларының кешенін өңдеу.

     Міндеттер:

• курстық жұмыстың тақырыбын зерттеу;
• анализ жасау;
• 2-3сыныптарда  ағылшын тілінде сөйлеуге үйрету ерекшеліктерін бөлу;
• белгілі бір қорытынды жасау.

     Курстық жұмыстың өзектілігі: Қазіргі кезде  кітаптардың көптеген атақты және тәжірибелі авторлары бар, сол себепті сөйлеуге үйрету процесін ұйымдастыруда қанша  автор болса, олардың сонша көзқарастары  мен пікірлері бар. Біздің міндетіміз арнайы тақырыптағы материалмен  танысып, оған анализ жасап, белгілі  бір қорытынды жасау. Берілген тақырыпты  мүмкіндігінше зерттеп, белгілі  бір ерекшеліктерін тауып, өз әрекетімізде белсене қолдануымыз қажет. 
 
 
 

І. 2-3 сынып оқушыларын ағылшын тілінде сөйлеуге үйрету 

1.1 «Сөйлеу»  сөйлеу қызметінің бір түрі ретінде

     Тіл – қарым-қатынас құралы. Тіл сөйлеу арқылы жүзеге асады, сөйлеу арқылы ғана дамып, өмір сүреді. Сөйлеудің негізгі  мағынасы адамның әлеммен қарым-қатынасы адам санасында көрініс табатын  ой. Сөйлеудің мазмұны ойды ауызша түрде жеткізу. Сөйлеудің негізгі объектісі адамның шыншыл өмірмен байланысы. Сөйлеуді адамдар бірдеңені айту қажеттілігі туған кезде қолданады. Сөйлеу – көп аспектті әрі қиын құбылыс. Біріншіден, ол адам өмірінде қарым–қатынас құралы функциясын атқарады. Екіншіден, сөйлеу қызметінің арқасында пікір айту қалыптасады. Үшіншіден, сөйлеу қарым–қатынас тапсырмаларын шешу мақсатындағы өз ойыңды жеткізу. Сөйлеу әрқашан белгілі бір мақсатқа көзделген.

      Сөйлеуге  үйрету оқушының «сөйлегісі келу» арманына қатысты болу керек, ол мұғалімге тікелей қатысты. Бұл құбылысты жүзеге асыру үшін оқытушы мен оқушының қайырымды қарым-қатынасы болу керек, мысалы оқушы «my pet» деген тақырыпқа қызыға талқылама жасайды. Олар өздерінің сүйікті үй жануарының суретін, ойыншығын алып келіп сыныпта әңгіме жүргізе алады.

      Сөйлеу  аудитория үшін арналған және тыңдаушыға бағытталған түрде бола алады. Яғни біз сөйлеу кезінде сөзімізді  белгілі бір адамға бағыттап ойды бөлісіп, дәлелдеп сұрай аламыз. Мысалы оқушы белгілі бір нәрсені  айту кезінде оны сыныпқа немесе өзі қарым-қатынас жасап отырған адамға қатыстыруы қажет.

      Сөйлеу  әрқашан эмоционалды боялған  түрде бола алады. Яғни сөйлеуші айтып  тұрған объектіге өзінің сезімін, қатысын  білдіре алады. Сөйлеудің бұл  мінездемелері алғашқылармен де тікелей қатысты. Мыс: «my pet» деген  тақырыпта I like my dog very much деген сөйлемде «like» деген сөзді белгілі бір  екпінмен айта алады.

      Сөйлеу  арқашан алдын ала келісу негізінде  жүзеге асады. Мысалы, оқытушы оқушылардын белгілі бір нәрсені сұрау алдында оқушылардың бұл тақырыпқа қатысы бар ма, лексикалық қорлары жете ме, оқушы санасына сай ма деген сұрақтарға жауап бере алуы қажет. 
 

    1.2. 2-3сынып оқушыларының психологиялық ерекшеліктері

     2-3сынып оқушылары шамамен 7-10 жас аралығындағы оқушылар.Олар бейнелі-көркем ойлауымен ерекшеленеді. Бұл жас оқушылары үшін мнемоникалық әрекет нәтижесінде еріксіз есте сақтау тән. Сабақтың қызықты мәліметі олардың назарын тез аударып алғанмен, олар  осы қызығушылықпен ұзақ уақыт жұмыс істей алмайды, себебі олар шаршап кетеді. Жалпы осы жас кезеңі байсалды әрі біркелкі даму кезеңі болып табылады, яғни бұл кезеңде оқушы миының жүйелік толық жетілуі болады. 2-3сынып оқушылары арасында оқу дағдысы жетекші рөлді атқарады, бірақ олардың ойынға деген қызығушылығы жоғалмайды. Сондықтан да оқушылардың сабаққа деген қызығушылығы мен материалды қабылдау деңгейі төмен түспеу үшін, мұғалімнің тапсырмаларды ойын түрінде таңдап алғаны жөн. Осы ойын арқылы шет тілдегі материалдың айтарлықтай бөлімі еріксіз есте қалады. Р.И.Жуковскийдің тәжірибелеріне қарағанда бала балалық шағынан бастап өлеңдер мен түрлі ұйқастарды оңай оқып үйренеді. Ал С.Л.Рубинштейннің пікірі бойынша өлеңмен жазылмаған материалға қарағанда, өзінің ұйқасы мен ырғағы арқасында өлеңдер тез есте сақталады. Сондықтан да 2-3сынып оқушыларының сөйлеуін дамыту үшін, тез жатталынатын өлеңдер мен ұйқастарды таңдау керек. Сондай-ақ осы жастағы оқушылар қарым-қатынасқа бейім және тез әсерленгіш келеді. Олардың назарын жаңа әрі кенеттен болған жағдайлар қызықтырады. 7-10 жасар оқущылардың ақыл-ой мүмкіндіктері әжептәуір кең. Олардың пікір алмастыруға, шешім қабылдауға, ойша пайымдауға, заттар мен құбылыстарға анализ жасауға мүмкіндіктері қалыптасқан. Сондай-ақ  2-3сынып оқушылары да мұғалімнің қойған бағасына сезімтал келеді. 
 

1.3. 2-3 сынып оқушылары арасында ағылшын тілінде сөйлеуді қалыптастыру

     Біз шет тілін оқыту туралы айтқанда, оны ең алдымен қатынас құралы ретінде оқимыз. Биляев ойынша, шет тілін игеру яғни басқа тәсілдермен және жолдармен санадағы ойды шығару. Шет тілін оқытудың нәтижесі жемісті болу үшін оқушының дербес және жас ерекшеліктерін ескеру маңызды шарттардың бірі болып табылады. Әдістемелік және психологиялық әдебиеттерде (дәстүрлі орта білім беру мектебі, шет тілін тереңдетпей оқыту) 3 сатыны бөліп қарастырады:

• Бастапқы (4-6 сыныптар )
• Орта (6-7 сыныптар)
• Жоғарғы (8-10 сыныптар)

Ал қазіргі уақытта шет тілін тереңдеп оқытуға байланысты оқыту сатылары мынандай:

• Бастапқы (1-3 сыныптар)
• Орта (4-6 және 7-8 сыныптар)
• Жоғарғы (9-11 сыныптар)

Орта  мектептерде бастапқы саты деп оқушыға  керекті коммуникативті компетенция  негіздерін салу болып табылады. Ал бұл компетенциялар осы курсты ары  қарай дамытып оқуға қажетті  және жеткілікті болу керек. Ағылшын тілін оқытудың алғашқы сатыларында оқушыларда ағылшын тілінде өз ойын жеткізу қажеттілігі туады. Ол қарым-қатынас жасап отырған қимыл іс-әрекет негізінде көрінеді. Мысалы, бірдеңені жеткізу, сұраққа жауап беру, өтінішті орындау,сондай-ақ қаламды әперу, есікті ашу, тақтаны сүрту т.б. Бұл жағдайлардың негізгі мақсаты күтілетін қорытынды. Бұл бөлімде сөйлеу не үшін, неге және не айту керек деген қызметтерді ғана атқарады. Сөйлеуді қалай жүзеге асыру сөйлеудің 2-ші бөлімінде яғни аналитика-синтетикалық бөліміне қатысты. Бұл бөлімінде тіл арқылы ойды жүзеге асыру процесі жүреді. Ағылшын тілінде ойды жеткізу кезінде оқушы естегі сөздерді теріп (анализ) оны ойды жеткізу үшін сөйлеу бүтініне қосу керек (синтез). Сөзді жадыда сақтау үшін оларды белгілі бір нәрсемен қатысты жүйелеу керек. Олар парадигматикалық және синтагматикалық бола алады. Сөйлеудің осы екі түрі көп болса оқушының сөйлей алу қабілеті жоғары болады. Парадигматикалық байланыс негізінде сөздерді әртүрлі белгісіне қарап есте сақтай алады:

• жазу кезінде әртүрлі,ал дыбысталуы бірдей, мысалы two-too,one-won, see-sea;
• мағына жақындығына байланысты, мысалы small-little;
• мағынасының қарама-қарсылығына байланысты, мысалы answer-ask.

Cөйлеу  кезінде синтагматикалық байланыста  үлкен роль атқарады. Яғни сөздердің басқа сөздермен сәйкес келуі, мысалы order деген сөз келесі сөз тіркестерінде қолданылады:

• order - something (order dinner, order breakfast, a new coat etc )
• order to do something (order to stand up, to close the door, to stay in bed)
• give an order to do something (to stand up, to stay after classes)

Сөйлеушілер арасындағы қарым- қатынас кезінде  лексикалық сөздік қорларына қатысты  құралдарды таңдап алу  мына жағдайларды  іске асырады:

• күнделікті қолданылатын ағылшын тіліндегі бірліктер, мысалы good afternoon, thank you, my name is, I am on duty, may I come in.
• сөздердің орнын ауыстыру және құрылымын өзгерту, мысалы my name is деген дайын тіркестен name is бірлігі өзгеріссіз қалып, my түрін his, her немесе my sister’s деп ауыстыруға болады. Осы құрылымды өзгерту кезінде біріншіден ойлау тікелей мен арқылы жүзеге асып, 2-ші жағдайда грамматикалық құрылымы іске асады.

Шет тілін  оқытудың қиындығы осында. Адам ойын жеткізер кезінде оны бірінші ойлап  алады, ал ол ана тілінде іске асады. Сөйлеу тыңдау, оқу және жазумен тығыз байланысты. Тыңдау мен сөйлеу ойды ауызша жеткізу ретінде бір-бірімен тығыз байланысты. Сөйлеу тікелей оқумен байланысты, яғни сөйлеу мен дауыстап оқудың қарым қатынасын дәлелдеп жату артық. Сөйлеу жазумен де байланысты, мысалы оқушы жазу үстінде өз ойынан сыбырлап айтып отырады.  

1.4. Сөйлеудің монологтық және диалогтық түрлері

     Сөйлеу  монологтық және диалогтық түрде  жүзеге асырылады. Яғни, ол әрбір сөйлеу формаларының лингвистикалық ерекшеліктерін көрсету негізінде, методикалық мақсатта жүзеге асады. Монологтық сөйлеуге ойды толық жеткізу және бір-бірімен байланысты болу деген мінездеме тән. Монологтық сөйлеуге «хабарлау» деген мінездеме бере аламыз. Оларға мынандай мысалдар көрсете аламыз,оқушылар қайда оқимыз,бүгін қай күн деген сөздерді, апта күндерін немесе күздің сипаттамасын ағылшынша жеткізе алу қажет. Монологтық сөйлеуді үйретудің бірліктері сөйлемдер, сөйлемдік бірліктер және байланысқан мәтіндер бола алады, мысалы This is a pen. It's on the table. Монологтық формада сөйлеу өз тілінде де, шет тілінде де қиындық туғызады. Ол не айту керек әрі қалай айту керек және т.б байланысты. Сөйлеудің монолог түрін қолдану үшін, сөйлеушіге белгілі бір  мазмұн керек те, ол сол мазмұнның негізінде сөйлемдер құра білуі тиіс, монолог- сөздің ұйымдасқан түрі, сондықтан мұнда жекелеген сөйлемдер мен айтылымдар ғана емес, бүкіл хабар жоспарланып, бағдарлануы керек.    2-ші сыныптық кезеңдерде оқушыларға мәтінді тез есте сақтап, түсініп айту үшін көмек ретінде құрылымдық «қаңқаны»  тірек етіп алуға болады. «Қаңқаны» кодоскоп арқылы экранға шығаруға немесе тақтаға, карточкаларға жазып қоюға болады. Мысалы, аттың суретін көрсету арқылы мұғалім оқушыларға келесі құрылымдық «қаңқаны» ұсынады: This is a ..., It's a domestic .... It's ..., It lives on .. , It eats .... It drinks .... I like ... very much. Сөйтіп оқушы тиісті суретке қарай отырып,ат туралы айта бастайды. Ал 3-ші сыныптық кезеңдерде оқушылардан тыңдалған немесе оқылған әңгіме арқылы , оның негізгі мазмұнын бірнеше сөйлем арқылы беру талап етіледі.

Диалогтық сөйлеу сөйлеу клишелерін (conversational formulas) және элиптикалық сөйлемдерді қолдану негізінде жүзеге асады. Мысалы,сөйлеу практикасында жалпы сұрақтарға иә, жоқ деген қысқа жауап ала аламыз. Оқушылар көбінесе бұндай жауапқа қанағаттанбай толық жауап сұрайды. Мысалы «Is it tuesday today?» деген сұраққа «Үes,it is!» немесе «Yes it is already tuesday today» деп жауап беруге болады. Альтернативтік сұрақтарға жауап ретінде мынандай мысалдар келтіре аламыз. «Yes ,it is an English book or Russian one?» сұрағына «Іt is a Russian one» немесе « a Russian one» деген жауап ала аламыз. Арнайы сұрақтарға мынадай жауап ала аламыз: What is red? The flower is; Who will go to the cinema? My brother will. 2-3 сыныптарда сөйлеудің диалогтық формасында әңгімелесушіні қарсылау, онымен қоштасу, біреуге біреуді таныстыру, бір нәрсені істеуге келісіміңді білдіру немесе білдірмеу, мейраммен құттықтау, қуанышыңды немесе наразылығыңды білдіру және т.б ерекшеліктерге көңіл бөлінеді. Диалогтық сөйлеуге үйретудің негізі диалогтық бірліктер.Олар:

• сұрақ-жауап: Is our classroom large? — Yes, it is.
• сұрақ- сұрақ: Is it your pen? — Why do you ask me?
• нақтылау-сұрақ:I want to know English.— What for?
• нақтылау- нақтылау:This is a box of sweets for you.— Oh, thank you, I like sweets very much.

 Ағылшын  тілін оқытудың алғашқы жылдарында  оқушылар сөйлеуге ұмытылады.  Тіпті оқушылардың лексикалық  сөздік қорлары минималды дәрежеде  болса да, олар тілдің коммуникатививтік қызметін сезіне бастайды. Ал екінші жылдарында оқушыға сұрақтарды қою, оған жауап беру т.б сияқты талаптар қойылады; тілдік бағдарламалық материалдың шегінде оқу жағдайына сәйкес, әңгімелесушілердің  сөзі кем дегенде 3 сөйлемнен кем болмауы керек. Монологтық сөйлеуге келетін болсақ, олардан алдын-ала дайындықсыз оқу жағдайына сәйкес әрі тілдік бағдарламаның материалы шегінде сөз көлемі 5 сөйлемнен кем болмау керек. Оқытудың үшінші жылында диалогтық сөйлеу кезінде сұрақ пен жауап, ұсыныс пен  бұйыруды қолдана отырып, әңгімені жүргізе алу қабілеттілігі болу керек. Ол тікелей тілдік  бағдарламалық материалмен қатысты болып және де  ол 4 сөйлемнен кем болмауы қажет. Ал монологтық сөйлеуге талаптар күшейіп күрделенеді және көлемі 7 сөйлемге дейін  жоғарылайды.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

II. Үйрету кезеңдері 

2.1. Сөйлеу дағдыларының қалыптасуы

     Сөйлеудің қалыптасуы жаттығулар жасау негізінде  жүзеге асады. Сөйлеуді үйретудің бір  тәсілі ретінде қарап көрейік. 2-3 сыныптарда ағылшын тілін үйрету тілдік бірліктер, тілдік үлгілер және құрылымдарда жүргізілгенде, айтылу дағдылары көрсетілген бірліктерде жүргізіледі. Мысалы, My name is ... деген сөйлеу үлгісін оқушылар түсінікті болатындай етіп айту керек. Бұл фраза [m, n, z, аі, еі, i] ағылшын дыбыстарынан, екпінді және екпінсіз элементтер мен интонациялық суреттен құралады.  Дыбыстардың молшылығына қарамастан, бұл фраза оқушылар үшін айтуға оңай.  Интонацияны балалар мұғалімге еліктеу арқылы игереді. Оқушыларды ағылшын тілінде сөздерді дұрыс айтуға үйрету үшін, олардың әрқайсысына 1-ші сабақтан бастап көңіл бөліп, игерілетін материалдың айтылуында хор немесе жеке формада жаттықтыруға болады. Хор бойынша айтқан кезде мұғалімнің оқушыларды ести алатындай қабілеті болу керек. Хор бойынша жаттықтырғанда әр оқушының белсене қатысқаны дұрыс. Алайда жеке формада жаттықтыруды да ұмытпау керек. Сабақта алдымен жақсы білетіндерді  шақырып алып, олардың айтуы арқылы  әлсіз оқушыларға үлгіні тағы бір естуге мүмкіндік беру қажет. Жаңа материалдарды арнайы фонетикалық жаттығулар арқылы игерген дұрыс.  Бұл жаттығудың материалы дыбыс, сөз, сөз тіркесі, сөйлем және тұтас ұйқастар бола алады. Фонетикалық жаттығуды мұғалімнің өз дауысы арқылы да, дыбыстық жазулар арқылыда жүргізуге болады. Дыбыстық жазулар арқылы оқушыларды материалды тыңдауға, естуге және оны дұрыс жеткізуге дағдыландырған жөн. Бұл жағдайда оқушылардың дыбыстық жазумен деген дағдылары көбейеді. Ал үлгерімі төмен оқушылар дыбыстық жазумен мұғалімнің көмегі арқылы жеке тапсырмалар орындауларына болады. Мұғалім оқушылардың сөзді айтқанда неден қате жіберетінін байқап, оларды дұрыс жөндеу қажет. Мысалы, оқушы The tiger eats meat сөйлемінде eats сөзіндегі ұзақ [і:] деп  айтудың  орнына  қысқа  [i] деп жауап берсе, сөйлем мәнсіз болып қалады. Бұл жағдайда дауыстылардың ұзақтылығына мән берген  жөн. Егер де мұғалім ағылшын тілінде жақсы сөйлеп, соның арқасында оқушылардың фонетикалық есту, өз-өзін бақылау, өз-өзін дұрыстау қабілеттерін қалыптастырып, сабақ кезінде дыбыстық жазулар қолданып және оқушылардың онымен сабақ кезінде, сабақтан соң немесе үйде жұмыс істеуге үйретсе, онда бұл оқушыларға әжептәуір жуықталған дұрыс сөйлеумен қамтамасыз  етеді. 
 

2.2. Лексикалық дағдылардың қалыптасуы

      Оқушылардың лексикамен танысуы тыңдау арқылы жүзеге асады. Оқушылар  сөзді тыңдап, олардың  қалай дыбысталатынын және қандай мағына беретінін, қандай сөзбен тіркесетінін меңгереді. Оқушылардың сөзді меңгеруге  жаттығулары сөйлеу арқылы жүзеге асады. Жаттығу мұғалімнің немесе диктордың сөзді айтуымен басталады. Сөзде жаңа дыбыстар болса ең алдымен осы қиындық шешіледі, ал егер болмаса балалар сөзді 2-3 рет хормен және жеке қайталайды. Әр оқушының меңгерілетін сөзді дұрыс айтуына көңіл бөліну керек. Сөздің көп қайталанып айтылуы, оқушылардың сөздік қорының көбеюі мен есте сақтау қабілетінің жақсаруына, керек сөзді сөйлеуде қолдануға мүмкіндік береді. Жаттығулардың саны сөздердің қиыншылықтарына қарай анықталады. Кей жағдайларда мұғалімдер сөздің оқушыға қаншалықты қиын екеніне көңіл бөлмей, әр түрлі қиыншылықтағы сөздерді үйретуде бірдей уақыт жұмсайды. Жаңа сөз тіркестерін құрудағы лексикалық дағдылардың қалыптасуы өте маңызды. Оқушылар ағылшын тілінің ережелеріне сәйкес сөздерді тіркестіріп білу керек. Бұндай жаттығулар өте пайдалы әрі мұғалімнің бақылауы арқылы жүргізіледі. Мысалы, good weather - fine weather, strong rain (snow) - heavy rain (snow). Лексикалық ауыстыру есте қалған сөзді таңдап алумен және оны сөйлеу тізбегіне қосумен байланысты. Мысалы, оқушыларға what we eat тақырыбында сөйлеуге тапсырма берілді. Оларға үлгі беріледі : We eat pears.

     P1 – We eat apples.

     P2 – We eat plums.

     P3 – We eat cucumbers.

     P4 – We eat potatoes.

     P5 – We eat bread.

     P6 – We eat bread and butter.

     P7 – We eat meat.

     P8 – We eat fish.

Бұндай  тапсырма оқушыларға  «Тамақ» тақырыбындағы  сөздерді естеріне түсінуге мүмкіндік  береді. Лексикалық бірлесуде оқушыларға белгілі бір тақырыпта меңгерілген  сөздің басқа бір тақырыптағы  сөзбен сәйкес келуін қамтамасыз етеді. Мысалы, жеміс-жидектердің атымен оқушылар жыл мезгілдері тақырыбында,әсіресе күзді сиппаттауда танысады. Бұл сөздерді оқушылар екінші бір тақырыппен бірлестіре отырып қолдана алады, мысалы,тамақ туралы айтқанда, сауда-саттық, үйге қалай көмектеседі немесе саяхатқа шығарда не алып шығады және т.б. Лексикалық дағдының қалыптасуында орындалатын жаттығудың нақтылығы мен дұрыстығы қадағаланады. 
 

2.3. Грамматикалық дағдылардың  қалыптасуы

      Грамматика  жағынан жаттығуларды ұйымдастыру  барысында мұғалімнің  материалға, оның  қиыншылықтарына қарай, әртүрлі  жағдайда қараған жөн. Жаттығу кәдімгі  қайта өңдеуден бастау алады. Қайта  өңдеу тілдік бірліктің хор ретінде  айтылуы негізінде жүзеге асады. Хор бойынша айту біріншіден, оқушылардың  барлығының көңілін бірден аударады; екіншіден, өз-өзіне сенімді емес оқушылардың қорқынышын жеңеді; үшіншіден, мұғалімге әр оқушының тілдік бірлікті айтуындағы дәлсіздіктерді естуге көмектеседі. Хормен 2-3 рет қайталап айтуға болады, одан кейін жеке-жеке  қайталау жүреді. Мысалы, мұғалім I live in Astana сөйлем үлгісін айтады,  оқушылар хормен оны 1-2 рет қайталайды. Кейін жақсы оқитын оқушыға қарап, тағы қайталайды: I live in Astana. And you,Ainur? Аталған оқушы үлгіні айтады. Басқа оқушыға қарап,  And you, Dina? Оқушы жауап беруге қиналса, мұғалім үлгіні қайталау арқылы оған көмектеседі. I live in Astana. And you, Dina? Грамматикалық қайта өңдеуден кейін, грамматикалық ауыстыру жүреді. Грамматикалық ауыстыру кезінде оқушы үлгінің грамматикалық құрылымын есте сақтап, оны қай элементке ауыстыру керек екенін ескеріп, мұғалімнің айтқан сөзін есіне сақтай отырып, жаңа мазмұндағы үлгіні айтады. Жаттықтыру кезінде үлгі сөздердің орнына суреттерді де қолдануға болады. Мысалы, мұғалім балаларға «армандауды»  ұсынадыда, тақтаға иттің суретін іліп, This is for you , Fariza, - дейді.Өз кезегінде Фариза : I have a dog, деп сыныпқа хабарлайды. Осылай әрі қарай қайталана береді. Сондай-ақ грамматикалық ауыстыру жаттығулары грамматикалық кеңейту жаттығуларымен үйлеседі. Грамматикалық кеңейту оқушыларға көп айтуға мүмкіндік береді. Мысалы, I like to read books. I like to read interesting books . I like to read books in our school library. Сөйлеу үшін трансформация немесе ауысу өте қиын әрі өте маңызды болып табылады. Трансформация жаттығулары грамматикалық дағдыларды қалыптастыруда жақсы көмектеседі. Трансформация интеллектуалдық белсенділікті қажет етеді. Мысалы, мұғалім үстелге бір кітап қояды да, There is a book on the desk дейді. Кейін тағы да екі-үш кітап қойып, There are books on the desk дейді.Бұл мысал арқылы оқушылар зат есімнің көпше және жекеше түрін, артикльдің қай жағдайда қолданылады,қай жағдайда қолданылмайды, етістіктің зат есіммен тіркесе отырып жекеше түрден көпше түрге өтетінін меңгереді. Грамматикалық бірлесу грамматикалық дағдыны қалыптастыруда өте маңызды. Мысалы, оқушыларға үлгіні тыңдатып,осыған ұқсас өз ойларынан жаңа үлгі құрдыртуға болады.

     Т: This is a pen. It's blue. It's on the desk.

     P1: This is a book. It's thick. It's on the table.

     Р2: This is a bag. It's brown. It's on the desk. Etc.

Осы мысал  бөлек игерілген грамматикалық  құрылымдардың логикалық байланысқан  пікірге бірігетінін көрсетеді. Грамматикалық  дағдының қалыптасуында  да орындалатын жаттығудың нақтылығы  мен дұрыстығы қадағаланады.

ІІІ. Практикалық бөлім

      Бастауыш  сыныптарда балаларға тапсырмалар, оларды шаршатпайтындай етіп, ойын формасында беріледі. 2-3 сыныптық кезеңдерде оқушылар шет тілі орфографиясымен енді танысып бастайды. Ойын арқылы тұрмыстық қарым-қатынаста сөздер үйренеді. Бұл кезеңде көрнекі материалдарды көптеп қолдануға тырысу керек. Мұғалімнің айтқанын қайталау, оған еліктеу орын алады.Осы жастағы балаларды оқуға мотивациялау мақсатында балаларға арналған аутентикалық шығармаларды қолдануға болады. Оқыту оқиға желісі негізінде ұйымдастырылуы мүмкін. Әртүрлі шығармашылық тапсырмалар қиялдың дамуына септігін тигізіп, сабақта өтілген нәрсені меңгеруге көмектеседі. Балаға заттардың суретін салып бітіруге, ұйқастар ойлап табуға, тығылып тұрған ойыншықтарды табуға және т.б істеуге тура келеді. Есте сақтауға арналған өлеңдер мен санамақтар, ұйқастар сөздерден және сөйлемдерден құралған. Шет тілін ерте жастан бастап оқыту баланың жан-жақты дамытады. Оның есі, зейінділігі,  байқағыштық қасиеті жақсарады.

Ауызша  сөйлеуді дамытуға арналған жаттығулар кешені  

1-жаттығу

Мақсаты: оқытылатын тілмен танысу

Міндеттер: Балаларды оқытылатын тілдің елімен таныстыру, мысалы Англияның мәдениетімен, жазушыларының шығармашылығымен таныстыру  арқылы оқушылардың ағылшын тіліне деген қызығушылықтарын ояту.

Балалармен  ағылшын тілінде амандасып,танысыңыз,олармен  шет тілде сөйлесудің қызықты  әрі маңызды екені туралы әңгімелесіңіз, мысалы,  ағылшын тілін үйреніп, олар ағылшын тілінде сөйлейтін  елдердегі құрдастарымен сөйлесе  алады, ағылшын жазушыларының кітаптарын оқып, мультфильмдерді аудармасыз қарай  алады. Балаларға ағылшын тілінде  сөйлейтін елдер туралы айтыңыз. Оларға ағылшын кітаптары мен  мультфильмдеріндегі кейіпкерлерді  естеріне түсіруге көмектесіңіз. Ағылшын  тіліндегі дыбыстарды дұрыс айту керектігіне көңілдерін аударыңыз. Бірнеше ағылшын тіліндегі сөздерді тыңдатуға да болады. Олармен ағылшынша  қоштасып, келесі сабақта кейбір қалған дыбыстарды қалай айту керектігін және  «менің атым» фразасын қалай құруға болатындығы туралы білетіндерін айтыңыз.