Көне түркілердің мәдениеті

 Ұлы Жібек жолы

 

 Қазақ Ұлттық  Аграрлық   Университеті

 

 

 

 

СӨЖ

 

Көне түркілердің мәдениеті.

 

 

 

                                                         Орындаған:Әблезқұл Қ.

                                                                                            Байдәулетова С.                                         

                                                              Факультет:Ветеринария 

 

Курс:I

 

Топ: ВМ-103

   

                                                            

                   Жоспар:

• Көне түркілердің мәдениеті.
• Көшпелі  мал  өсірушілік қоғамдағы  шаруашылық мәдени типтері: қалалар, сауда, қолөнер, ақша айналымы.
• Ұлы Жібек жолының бағыттары.
• Халықаралық сауда.
• Материалдық  және  рухани  байлықтармен алмасу.
• Түркі халықтардың  наным-сенімдері  мен  әдет  ғұрыптары.

                Көне туркілердің мәдениеті.

 

     Ежелгі заманнан өмір сүріп келе жаткан түркі тайпалары негізінде қалыптасқан мөдениеттің жалпы атауы. Түркілердің алғашқы ата қонысы Шығыс Тянь-Шань мен Алтай өңірі болған. "Халықтардың ұлы қоныс аударуының" нәтижесінде қазіргі Қазақстан, Орта және Алдыңғы Азия, Шығыс Еуропа территорияларына кең таралып орналасқан түркілер қазіргі түркі тілдес халықтардың барлықтарының субстаты болып табылады. "Түркі" деген термин тұңғыш рет 542 жылы аталады. "Түркі" этонимі алғашқы кезде белгілі бір ақсүйектерден шыққанын білдірген (ғылымда этносқа қатысты "түркі"терминін қолдану қалыптасқан, біз соған арқа сүйейміз). Орталық Азияны мекендеген көптеген тайпалық одақтардан біріккен феодалдық мемлекет Түркі қағандығы өмір сүрген. Түркі қағандығының әлеуметтік-саяси және қоғамдық өмірінде әскери істер аса маңызды орын алған. Түркілердің алғашқы көсемдерінің біріБумын қаған болған. Түркі қағандағы тұсында түркі тілінің өрісі барынша кеңіп, ұланғайыр өлкедеғі негізгі тілге айналған. Түркілердің жазуы да болған

       Сол көне түркі жазбаларынан түркілердің дүниетанымдық көзқарастары, наным-сенімдері туралы көп мағұлмат алуға болады. Көне түркілер аспан денелерінің қозғалысына карап ауа райын, жыл маусымдарының қандай болатынын күні бұрын анықтай алған. Көне түркілер геометрия, математика ғылымдарынан біршама хабардар болған, оны су жүйелерін салуға, күрделі ғимараттар, карауыл төбелер тұрғызуға, т.б. пайдаланған. Олар металды, түрлі минералдарды еріту әдістерін, шөптердің емдік қасиеттерін білген. Емдеудің неше түрлі әдістерін де жетік меңгерген. Ежелгі түркілер, негізінен, қос күшке - Көкке және Жерге сиынатын болған. Көк Тәңірінің рақымымен елді билеген қағандар "Аспанда туған және Күнмен, Аймен безендірілген" деп аталған. Ежелгі түркілер үшін Көк пен Жер-Судан кейін тұрған құдіретті күш әйел, ошак басы құдайы Ұмайға табынған. Түркі халықтарының мәдениетінде персонификациялабаған, шексіз аспан әлемімен қатар аспан шырақтары, құтты мекен, отсуға да бас игенін білдіретін деректер кездеседі.

Түрік ескерткіші.

                        ҚОЛӨНЕР ТҮРЛЕРІ

 

 

1.Қыш өндірісі

2.Ұсталық

3.Зергерлік

4.Шыны жасау

5.Ағаш өңдеу

6.Сүйек өңдеу

      ҚАЛА АУДАНДАРЫ:

 

Цитадель-қала билеушісі тұратын әкімшілік аудан.

Шахристан-бай-шонжарлар,дін қызметкерлері,әскер басшылар тұратын орталық аудан.

Рабад-қолөнершілер,саудагерлер,егіншілер тұратын шеткі аудан.

 

     ОРТАҒАСЫРЛЫҚ ҚАЛАЛАРДЫҢ    МІНДЕТТЕРІ:

 

   Қала халқы негізінен  егіншілік,қолөнер,саудамен айналысқан.

Суяб қаласы-”әр елдің саудагерлері кездесетін,ал халқының жартысы саудамен айналысатын қала”

Тараз қаласы-”саудагерлер қаласы”

Испиджаб қаласы-”әлем саудагерлерінің қазба байлықтарының қайнар көзі”

 

         Ақша айналымы

 

VI-VII ғасырларда теңгелерді белді  тайпалардың атақты адамдары  шығартып,оған өз таңбаларын бастырған.

IX-X ғ.ғ-Қазақстан жерінде Саманилер  әулетінің күміс дирхемдері алтын  динарлары мыс теңгелері айналымда  болды.

XI ғ.-Испиджабпен Тараздағы теңге  сарайларында күміс дирхемдер  шығарылған.

XI ғ соңы-күміс кендерінің сарқылуына  байланысты күміс теңгелер  шығару  тоқтатылды.

XII-XIII ғ.ғ-күміс дағдарысына байланысты  дирхемдерді мыстан құйып,сыртына  күміс жалатты.

1217-1218жж.-Хорезм шахы Мұхаммед  Текеш Отырарда теңге соқтырған.

            Сауда қатынасы

 

Сауда-қала дамуындағы негізгі факторлардың бірі.Сауданың түрлері:

1.Халықаралық сауда

2.Қаланың өз аумағындағы сауда

3.Қала мен дала арасындағысауда

                 Халықаралық және аймақаралық саудада

  Ұлы жібек жолы

 

   Ұлы жібек жолы - жібек саудасына байланысты «Ұлы жібек жолы» атауын алған.

    «Ұлы» сөзінің қосылуы  жолдың кең байтақ Шығыс өлкелері  мен Батыс өлкелерінің  байланыстырып жатуынан.

    Жібек жолы халықтарының арасындағы  сауданың  дамуына  ғана зор  үлесін қосып қойған жоқ,

ол Шығыс пен Батыс  елдерінің арасындағы  халықаралық  қарым-қатынастың дамуына өзінің үлесін пайдасын тигізген.

     Қытай жазба деректеріне қарағанда, Жібек жолының халықаралық қарым-қатынас жағынан жандана бастаған кезі б.з.б.II ғ . ортасы.

     Қытай императоры У-Ди 138 жылы Батыс елдеріне қарай аттандырған елшілік 13 жылдан кейін оралған.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                         

                                            

 

 

Қытайдың Хуанхэ өзенінен бастау алып, Гоби шөлі арқылы  Іле өзені  мен Ыстықкөлде екіге бөлінеді:

 

 

Солтүстік бағыт.

 

 

Оңтүстік бағыт.

 

 

Испиджаб Оңт.Қазақстан

 

Ферғана, Самарқан.

 

 

Иран, Ирақ, Сирия.

 

 

Жерорта теңізі.

 

 

Түркістан

 

Орта Азия

 

 

Батыс Қазақстан.

 

 

Сырдарияның   

  төменгі ағысы.

 

 

Қара теңіздің                                                                                                    солтүстік-шығысы.

 

 

 Еуропа

       Жетісу- Ұлы Жібек жолының Шығысқа шығатын басты қақпасы.

Қазақ жері Батыс пен Шығысты байланыстырып жатқан тоғыз жолдың торабы іспеттес.

Шығысқа шығатын жолдың басты бір бағыты оңтүстік-батыс Жетісу жерінен өтеді.

     Оңтүстік Қазақстан- Ұлы Жібек жолының шығатын басты қақпаларының бірі.

Жібек жолы Жетісу арқылы шығыста тартылған бағыттармен Таразда түйісіп Оңтүстік Қазақстанда Испиджаб қаласына жеткен.

Тараз арқылы

Алматыда 3-ке бөлінеді

 

Шелек, Сүмбе, Жаркент арқылы  шығысқа

 

Құлан, Хантау, Балатопар, Айнабұлақ арқылы солтүстік -шығысқа

 

Қапшағай, Шенгелді, Алтынемел, Дүнген,  Қойлық арқылы

 

Жеті су аймағынан:

Испиджап

 

Шымкент, Отырар, Түркістан, Сауран, Сығанақ.

 

Шаш

 

Баршынкент

 

Оңтүстік батыс-Хорезм

 

Жанкенттен  Арал арқылы  Каспийге

 

Солтүстік Қазақстан

 

Орталық  Қазақстан

    Халықаралық сауда жолы арқылы  Орта Азияның атақты асыл тұқымды  жылқыларын сатты.

Жібек сауда жолы арқылы ерте кезден көп елге  тараған қазіргі кезге дейін  базарда сатылған  көкөніс түрі: қытай немесе болғар бұрышы.

    Шығыс елдерінде- пілдер мен мүиіз тұмсық, барыс пен арыстандар, аң аулауға және саятшылық құруға қажетті  құстарды сатады.

    Жібек өңдіру б.з. 1 ғасырдың алғашқы кезінде Византия,  Соғды сияқты елдерде игеріле бастаған.

Жібек сату да Қытай бәсекеге түсті.

     Соғды тілінде жазылған  қол жазба – осы  уақытта Жапонияда сақталған.

Түркі халықтарының діни сенімдері   әр  түрлі болған:

 

• Көкке- Тәңірге табыну.
• Жерге- Жер-Суға табыну.
• Отбасы және балалардың қамқоршысы-Ұмай Анаға табыну
• Отқа табыну Тотемге табыну.

    Мұсылманша жерлеу салты бойынша,  адамның басы құбылаға қарап, жанына еш бір зат қойылмаған.

     Мешіттер қыстық-кенттерде де  салынған.

Отырардың оңтүстігінде 4км. Жерде Байылдыр қыстағында Жұма мешіті болған.

     VI-VIIIғ.ғ- Испиджаб   маңында  жер  асты  монастры салынған.

  Бұл жерлер  будда  дінін таратуға  арналған жерлер.

Назар    

 

аударғаныңызға

 

рахмет!